الف) قبل از اسلام

می توان گفت از زمانی که زندگی جمعی شکل گرفته است به نوعی حقوق و قواعد اجتماعی نیز به وجود آمده اند و در جامعه مجموعه ای از قوانین و مقررات اعم از مکتوب و غیر مکتوب وجود داشته است که مردم نیز کم و بیش از آن ها اطلاع داشتند و بالاجبار و یا از روی میل و رغبت به آن عمل می‌کردند . بر اساس شواهد تاریخی از ابتدای حیات بشری پیامبران وجود داشته اند و هدف آنان بیان تعالیم و دستورات دینی و آسمانی بوده است . علاوه بر مسایل عبادی و ارتباط انسان با خدا به حقوق اجتماعی انسان‌ها نیز توجه ویژه ای داشته اند ‌بنابرین‏ در بررسی پیشینه اعاده حیثیت نمی توان نقش ادیان الهی و پیامبران آسمانی را نادیده گرفت در ذیل به مهمترین آن ها اشاره می شود .

۱- دین یهود

شاید یکی از قدیمی ترین مذاهب فعلی جهان ، مذهب یهود باشد که تأثیر بسیاری در تدوین قواعد و مقررات داشته است. بر اساس برداشت‌های دانشمندان یهودی از کتاب تورات مجموعه ای بنام تلمود تدوین گردیده است که دارای ابواب مختلفی است از جمله بخش بذرها، موعد، زنان، آسیب و خسارات، مقدسات، طهارت می‌باشد(گرگانی ۱۳۵۰، ۱۷). تلمود امروز مورد قبول دانشمندان و همه پیروان آیین یهود بوده است . پس از تدوین تلمود بسیاری از دانشمندان یهودی به شرح و تفسیر شریعت پرداختند و آثار آنان به عنوان مراجعی معتبر نزد یهودیان باقی مانده که از مهمترین این مجموعه ها عبارتند از: راشی و ترسافوت که در قرن ۱۱ میلادی تدوین شده است و میشنا تورات در قرن ۱۲ میلادی تدوین شده

است که تمام احکام تورات و نیز احکام تلمود را به ترتیبی منطقی مدون ساخت . سومین مجموعه اربع توریم که در قرن ۱۴ میلادی آیین های دینی و علم اخلاق یهودی را تدوین ‌کرده‌است .^[۸]

در این مجموعه ها معمولاً مجازات‌های مختلف که در آیین یهود وجود دارد آمده است . یکی از مجازاتهایی که البته از مجازات‌های اصلی شریعت یهود یعنی مجازات هایی که تورات رسمیت شناخته نیست مجازات « حرم » به معنای طرد کردن ، محروم کردن و جداسازی است ، این مجازات دارای درجاتی از خفیف تا شدید است.( ناس جان بایر ۱۳۷۵)

*معنای اصلی حرم

حرم در اصل چنان که در کتاب مقدس به کار رفته است دو معنا دارد یکی چیزهایی است که به لحاظ نفرت خدا از آن ها ممنوع شده است و دیگری چیزهایی است که استفاده متعارف و عمومی از آن ها به دلیل اینکه اختصاص به خدا یافته اند ممنوع است .

*گونه های مجازات طرد ‌و جرایم مستو جب مجازات نیدوی

مجازات طرد دارای درجات مختلفی است که خفیف ترین شکل آن نیدوی و شدیدترین شکل آن حرم است.( کتاب مقدس، موعد قاطان، ۱۶ الف ) نیدوی به معنای مجازات مجرم به وسیله جداسازی وی از جامعه و تحقیر وی از سوی جامعه است . برای طرد و مجازات مجرمی که مستحق چنین مجازاتی است ابتدا یک حکم نیدوی برای مدت سی روز لازم بود تا سی روز دیگر ادامه می یافت . پس از گذشت این شصت روز حکم حرم صادر می شده است.( پیشین، سولحان عاروخ ۳۳۴ : ۱-۱۳)

شکل دیگری از مجازات طرد « نزیفه » به معنای توبیخ و سرزنش است که مدت آن هفت روز است.

مجازات طرد الزامی و واجب است اما نزیفه اختیاری و موجب شرم و سرزنش است و تا زمانی که دادگاه نیدوی و حرم را لغو نکند لازم الاجرا و پابرجاست اما نزیفه پس از گذشت مدت مقرر به طور خودکار لغومی گردد .

نیدوی و حرم با هم تفاوت ها و شباهت هایی دارند . تفاوت آن ها در این است که نیدوی خفیف تر از حرم و برای مدت کوتاه است ولی حرم برای مدت نامحدودی تحمیل می شود . ارتباط با شخص محکوم به نیدوی به منظور معامله و مطالعه آزاد است ولی شخص محکوم به حرم باید تنها مطالعه کند و فقط از طریق مغازه ای کوچک که مجاز به نگهداشتن آن است امرار معاش کند.

در غیر موارد فوق محدودیت های دیگری برای محکومان به نیدوی و حرم اعمال می شود از جمله می توان گفت :

۱ـ چنین مجرمی باید چنان رفتار کند که گویا در حالت عزاست نباید موهایش را کوتاه کند و لباس هایش را بپوشد یا کفش بپوشد او حتی دست و پایش را نباید بشوید.

۲ـ فقط با اعضای خانواده خود زندگی می‌کنند و هیچ شخص دیگری مجاز نیست به نزد ایشان بیاید و احوال پرسی کند و یا به هر نحوی ایشان را متمتع و محظوظ نماید .

۳ـ چنین مجرمی نمی تواند جزء سه نفری باشد که در مراسم شکرانه بعد از غذا شرکت می‌کنند و نیز نمی تواند یکی از ده نفر لازم برای دعای عمومی باشد.

مجازات نیدوی به رغم شدتش مجازاتی نسبتاً خفیف تلقی شده که بیشتر جرمهای کوچک را دربر می‌گیرد و علت این امر شاید این است که این مجازات به راحتی قابل لغو است . برخی از جرایم مستوجب مجازات نیدوی عبارتند از: بی احترامی به دانشمندان ، بی احترامی به مأمور دادگاه ، عدم اطاعت از دستورات دادگاه ، بی اعتنایی به رهنمودهای خاخام ، ذکر نام خدا در گفتار و یا سوگند برای موضوعات کم اهمیت .

*پایان مجازات

همان‌ طور که مشاهده شد در آیین یهود و در مجموعه های مقررات تدوین شده بر اساس احکام این شریعت الهی برای محکومین به نیدوی و حرم محدودیت های اجتماعی در نظر گرفته می شود که مجرم ملزم به رعایت آن ها‌ است . لیکن مجازات محکوم به نیدوی فقط در صورتی لغو می شود که وی توبه کند و اظهار ندامت نماید و از خاخام تقاضای عفو کندو اگر توبه وی را صادقانه دانستند بلافاصله حکم لغو و آثار آن برطرف می شود(پیشین ،۱۵)که در واقع معنای مشابه با اعاده حیثیت در حقوق جزای عرفی و همچنین مشابه با توبه در شریعت اسلامی را دارد .

۲- دین مسیحیت

دین مسیح یکی دیگر از ادیان الهی از مجموعه ادیان ابراهیمی است . مسیح (ع) بر اساس نقل تاریخ و تأیید قرآن کریم(سوره مبارکه آل عمران ، آیات ۵۰-۴۹ )از نظر حقوقی ، نظام جدیدی را معرفی نکرده است ، بلکه تا حدود زیادی دنباله رو موسی (ع) بوده است . او در احکام و دستورات دینی و اجتماعی یهود تغییر زیادی نداد تنها بخشی از احکام را که بنا به نقل قرآن(سوره مبارکه انعام ، آیه ۱۴۶) برای عقوبت یهود بر آنان حرام شده بود ، منسوخ کرد . ‌بنابرین‏ مسیحیت دارای حقوقی غیر از حقوق یهود نیست.( دفتر همکاری حوزه و دانشگاه ۱۳۶۴، ۵۷)

دانشمندان مسیحی در زمینه احکام حقوق بر داشته های مستقل از کتاب مقدس همچنین حقوق روم داشته اند و این برداشتهاپس از چندین قرن ، به صورت اولین مجموعه حقوقی کلیسا ، درحدود سال ۱۱۵۰ میلادی ، به دست « گراسیانوس » تدوین گردید .