منظور از روایی[۱۳۲] آن است که وسیله اندازه گیری واقعاً بتواند خصیصه یا خصایص مورد نظر را اندازه بگیرد. روایی موضوعی پیچیده و بحث انگیز است که به ویژه در پژوهشهای رفتاری حائز اهمیت فراوان است (نوفرستی، ۱۳۷۶، ۳۹).
برای تعیین روایی یک ابزار، هیچ گونه روش آماری وجود ندارد، بلکه از قضاوت متخصصان در این باره استفاده میشود که سوالهای اندازه گیری تا چه میزانی معرف محتوا و هدف برنامه یا حوزه محتوایی هستند (عباس زادگان، ۱۳۸۴، ۹۷).
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
همانگونه که بیان شد ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه میباشد که با حضور پرسشگر تکمیل شده است. اعتبار پرسشنامه که به مقایسه گزینههای مورد اولویت بندی میپردازند تا حد زیادی وابسته به اعتبار تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی است. به علاوه نحوه طراحی این پرسشنامه اقتباسی است از پرسشنامهای که توسط دکتر باون[۱۳۳] و دکتر چین سونگ لو[۱۳۴] از دانشگاه نبرسکا[۱۳۵] که در سال ۲۰۰۴ ارائه شده است (Bowen & Lu, 2004, 16). در نهایت به منظور اطمینان از گویا بودن چارچوب پرسشنامه، این پرسشنامه در بین ۸ تن از مدیران ماشین آلات توزیع گردید و پس از تایید آنها و بعد از مشورت و اعمال نظرات اصلاحی اساتید راهنما و مشاور، پرسشنامه در بین نمونه مورد بررسی توزیع شد.
پایایی[۱۳۶] یک وسیله اندازه گیری کمیتی است که معرف درجه ثبات نتایج حاصله از اندازهگیریهای مکرر با روش معین تعریف شده میباشد، به عبارت دیگر پایایی میزان توانایی یک وسیله اندازه گیری برای حفظ ثبات خود در طول زمان است (ظهوری، ۱۳۷۸، ۱۳۵).
پایایی پرسشنامهای که برای مقایسه عوامل جهت اولویت بندی طراحی شده است تا حد زیادی به اعتبار روش AHP گروهی وابسته است. AHP با نظم بخشیدن به فرایند تفکر گروهی، یک ساختار موثر برای تصمیم گیری گروهی ایجاد میکند. و به تصمیم گیرندگان کمک میکند تا الگوی مناسب تفکر را برای رسیدن به نتیجه دارا باشند. به علاوه ماهیت اجماع در تصمیم گیری گروهی موجب بهبود سازگاری قضاوتها[۱۳۷] شده، پایایی AHP را به عنوان یک ابزار تصمیم گیری افزایش میدهند (آذر و رجب زاده، ۱۳۸۱، ۱۰).
برای بررسی پایایی پرسشنامه اول میتوان از چهار روش آزمون- آزمون مجدد[۱۳۸]، فرمهای موازی[۱۳۹]، دو نیمه کردن[۱۴۰] و آلفای کرونباخ[۱۴۱] استفاده کرد. در این تحقیق از روش آلفای کرونباخ که متداولترین روش اندازه گیری پایایی است، استفاده شده است.
۳-۴-۱-۱- روش ضریب آلفای کرونباخ
در این روش سوالات آزمون، برای تعیین ضریب پایایی آزمون به کار میروند. این مقدار آماری معرف تجانس ابزار اندازه گیری است یعنی اینکه سوالهای مختلف تا چه حد برای اندازه گیری موضوع واحد کارایی دارند. این موضوع مهمی است زیرا گروهی از سوالات که بنا دارند یک متغیر را اندازه گیری کنند، حقیقتاً باید به وضوح بر آن تمرکز یابند، گرچه سوالات واحد ممکن است برای اجرا سریعتر و ارزانتر باشند، اما مجموعهای از داده ها غنیتر و پایاترند، مشروط بر اینکه چند سوال متفاوت برای کسب اطلاعات درخصوص یک رفتار یا موضوع خاص به کار گرفته شود (عباس زادگان، ۱۳۸۴، ۸۱).
در این روش به جای دو نیمه مساوی، دو نیمه تصادفی مقیاس با یکدیگر مقایسه میشوند. درنتیجه این استدلال، از روش جدیدی برای محاسبه ضریب همسانی استفاده شده است. از جمله خصوصیات این ضریب همبستگی که ضریب آلفا نامیده میشود، این است که معدل همه ضرایب همبستگی است که با دو نیمه کردن تست به طریق مختلف به دست میآید. این خاصیت مشکل تصادفی بودن سوالهای هر نیمه را حل میکند. ضریب آلفا، ضریب دقیق همسانی تمام مقیاس یا تست را در اختیار میگذارد. بنابراین از آزمون آلفای کرونباخ در مواردی استفاده میشود که بیش از دو گزینه داریم، دیگر اینکه سطح سنجش متغیرها فاصلهای و نسبی بوده یا حداقل در قالب طیف لیکرت باشند (غیاثوند، ۱۳۸۷، ۲۵۵).
فرمول کلی محاسبه ضریب آلفای کرونباخ عبارت است از:
فرمول (۳-۲): محاسبه ضریب آلفای کرونباخ
= ضریب پایایی کل آزمون
k = تعداد سوالات آزمون
S2= واریانس نمرات هر سوال
= واریانس نمرات کل آزمون
در نهایت مقدار آلفای کرونباخ توسط نرم افزار SPSS محاسبه گردید و مقدار آن برابر ۰/۷۲۷ به دست آمد و با توجه به اینکه این مقدار از ۰/۷ بیشتر میباشد، پایایی پرسشنامه تایید گردید. «اگر آزمون برای هدفهای پژوهشی به کار رود، ضریب اعتبار بین ۷/۰ تا ۸/۰ کافی به نظر میرسد (ناتالی، ۱۹۷۸).
۳-۵- روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی
در بسیاری از موارد، نتیجه حاصل از تصمیم گیری وقتی مطلوب و مورد رضایت تصمیم گیرنده است که تصمیم گیری براساس چندین ضابطه[۱۴۲] مورد بررسی و تجزیه و تحلیل صورت گرفته باشد.
با توجه به مشکلات مربوط به فرایند تصمیم گیری با معیارهای چندگانه[۱۴۳] (MADM)، می توان گفت که در این حالت تصمیم گیری ساده نبوده و به علت عدم وجود استاندارد از سرعت و دقت تصمیم گیری به مقدار زیادی کاسته شده و باعث میشود که فرایند تصمیم گیری به مقدار زیادی به فرد تصمیم گیرنده وابسته باشد، برای رفع این مشکل و یا حداقل کردن آثار جانبی آن، روش های تصمیم گیری با معیارهای چندگانه طراحی شدهاند که هرکدام از قوانین و اصولی خاص پیروی کرده و دارای مزایا و معایبی هستند. فورمن[۱۴۴] معتقد است که یک سیستم پشتیبانی تصمیم گیری چند معیاره باید دارای خصوصیات زیر باشد:
امکان فرموله کردن مسئله و تجدیدنظر در آن را بدهد.
گزینههای مختلف را در نظر بگیرد.
معیارهای مختلف را (که عموماً در تضاد نیز هستند) در نظر بگیرد.
معیارهای کمی و کیفی را در تصمیم گیری دخالت دهد.
نظرات افراد مختلف را در مورد گزینه ها و معیارها لحاظ کند.
امکان تلفیق قضاوتها برای محاسبه نرخ نهایی را بدهد.
برمبنای یک تئوری قوی استوار باشد.
فرایند تحلیل سلسله مراتبی[۱۴۵] (AHP) یکی از جامعترین سیستمهای طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است زیرا این تکنیک امکان فرموله کردن مسئله را به صورت سلسله مراتبی فراهم میکند و همچنین امکان در نظر گرفتن معیارهای مختلف کمی و کیفی را در مسئله دارد. این فرایند گزینههای مختلف را در تصمیم گیری دخالت میدهد. به علاوه برمبنای مقایسه زوجی بنا نهاده شده است که قضاوت و محاسبات را تسهیل مینماید. همچنین میزان سازگاری و ناسازگاری تصمیم را نشان میدهد که از مزایای ممتاز این تکنیک در تصمیم گیری چندمعیاره میباشد. این روش از یک مبنای تئوریک قوی برخوردار بوده و براساس اصول بدیهی بنا نهاده شده است.
فرایند تحلیل سلسله مراتبی با تجزیه مسائل مشکل و پیچیده، آنها را به شکلی ساده تبدیل کرده و به حل آنها میپردازد. این روش کاربردهای فراوانی در مسائل اقتصادی و اجتماعی پیدا کرده است و در سالهای اخیر در امور مدیریتی نیز به کار رفته است (قدسی پور، ۱۳۸۵، ۱۱).
تاکنون روش های متعددی در مدیریت برای تصمیم گیری گروهی همچون تکنیک گروه اسمی، دلفی و طوفان فکری مطرح شدهاند که هریک از آنها دارای معایبی از جهت زمان، هزینه و جمود فکری بوده اند. AHP تکنیک نوینی است که تاحدودی این مشکلات را حل میکند. این روش نه تنها محاسن روش های فوق را دربردارد بلکه به لحاظ منطق ریاضی آن قابلیت تلفیق معیارهای کمی و کیفی را برای مقایسه گزینههای متعدد دارد (آذر و رجب زاده، ۱۳۸۱، ۱۱۴).
۳-۵-۱- اصول فرایند تحلیل سلسله مراتبی
توماس ال ساعتی[۱۴۶] (بنیانگذار این روش) چهار اصل زیر را به عنوان اصول فرایند تحلیل سلسله مراتبی بیان نموده است. این اصول عبارتند از:
شرط معکوسی[۱۴۷]: اگر ترجیح عنصر A بر عنصر B برابر n باشد، ترجیح عنصر B بر عنصر A برابر خواهد بود.
اصل همگنی[۱۴۸]: عنصر A با عنصر B باید همگن و قابل مقایسه باشند. به بیان دیگر برتری عنصر A بر عنصر B نمی تواند بی نهایت یا صفر باشد.
وابستگی[۱۴۹]: هر عنصر سلسله مراتبی به عنصر سطح بالاتر خود میتواند وابسته باشد و به صورت خطی این وابستگی تا بالاترین سطح میتواند ادامه داشته باشد.
انتظارات[۱۵۰] : هرگاه تغییری در ساختمان سلسله مراتبی رخ دهد فرایند ارزیابی باید مجدداً انجام گیرد.
۳-۵-۲- مزایای فرایند تحلیل سلسله مراتبی
این فرایند طوری طراحی شده است که با ذهن و طبیعت بشری مطابق و همراه میشود و با آن پیش میرود. ساعتی در یکی از کتابهای خود تحت عنوان «تصمیم گیری برای مدیران» ویژگیهای فرایند تحلیل سلسله مراتبی را به شرح زیر بیان میکند:
یگانگی و یکتایی مدل[۱۵۱]: فرایند تحلیل سلسله مراتبی یک مدل ساده، یگانه و انعطاف پذیر برای حل محدوده وسیعی از مسایل بدون ساختار است که به راحتی قابل درک برای همگان میباشد.
پیچیدگی[۱۵۲]: برای حل مسایل پیچیده، فرایند تحلیل سلسله مراتبی هم نگرش سیستمی و هم تجزیه و تحلیل جزء به جزء را به صورت توام به کار میبرد. عموماً افراد در تحلیل مسایل یا کلی نگری کرده و یا به جزئیات پرداخته و کلیات را رها میکنند. در حالی که این روش هر دو بعد را با هم به کار میبندد.
همبستگی و وابستگی متقابل[۱۵۳]: این تکنیک وابستگی را به صورت خطی در نظر میگیرد، ولی برای حل مسائلی که اجزاء به صورت غیرخطی وابستهاند نیز کاربرد دارد.
ساختار سلسله مراتبی[۱۵۴]: این روش اجزای سیستم را به صورت سلسله مراتبی سازماندهی میکند که با تفکر انسان تطابق داشته و اجزای در سطوح مختلف طبقه بندی میشوند.
اندازه گیری[۱۵۵]: این روش مقیاسی برای اندازه گیری معیارهای کیفی تعیین کرده و روشی را برای تخمین و برآورد اولویتها فراهم میکند.
سازگاری[۱۵۶]: این روش سازگاری منطقی قضاوتهای استفاده شده در تعیین اولویتها را محاسبه کرده و ارائه مینماید.
تلفیق[۱۵۷]: فرایند تحلیل سلسله مراتبی منجر به برآورد رتبه نهایی هر گزینه میشود.
تعامل[۱۵۸]: فرایند تحلیل سلسله مراتبی اولویتهای وابسته به فاکتورها در یک سیستم را در نظر گرفته و بین آنها تعادل برقرار میکند و فرد را قادر میسازد که بهترین گزینه را براساس اهدافش انتخاب کند.
قضاوت و توافق گروهی[۱۵۹]: فرایند تحلیل سلسله مراتبی بر روی توافق گروهی اصرار و پافشاری ندارد ولی تلفیقی از قضاوتهای گوناگون را میتواند ارائه نماید.
۱۰-تکرار فرایند[۱۶۰]: فرایند تحلیل سلسله مراتبی فرد را قادر میسازد که تعریف خود را از یک مسئله تصحیح کند و قضاوت و تصمیم خود را بهبود دهند (قدسی پور، ۱۳۸۵، ۹).
۳-۵-۳- اصول اساسی تفکر تحلیلی
سه اصل در تفکر تحلیلی[۱۶۱] وجود دارد، که به تصمیم گیری از طریق AHP مرتبط میشوند. این سه اصل عبارتند از
۳-۵-۳-۱- ترسیم درخت سلسله مراتب
