از تهاتر ارادی (قراردادی)در قانون مدنی ایران ذکری به میان نیامده است ولی مفاد ماده ۲۸۹ ق. م دلالت بر همین موضوع دارد در این ماده قانونگذار مصداقی از قاعده ای که در بالا توضیح داده شد را ذکر کرده که همین مفید معنای کلی است.
برای مثال هرگاه دو موضوع دو دین مشابه نباشد مانند آنکه موضوع یکی برنج و موضوع دیگری گندم باشد علی رغم مشابه نبودن دو دین از لحاظ شرایط طرفین می توانند با اعمال اراده تحقق تهاتر ارادی را ممکن سازند.

به این نحو که به وسیله تبدیل تعهد از طریق تغیر موضوع، جنس یکی از دو دین را به جنس دیگری یا هر دو را به یک جنس مشترک تغییر داده و شرایط تهاتر را فراهم کنند. با این شرایط که طرفین خود زمینه تهاتر را فراهم می آورند و باعث برطرف شدن مانع می شوند و تهاتر قهری واقع می شود. گاهی زمان تادیه دو دین متفاوت است و به دلیل فقدان شرایط یعنی وحدت زمان تادیه که موجب عدم تحقق تهاتر قهری است در این صورت طرفین می توانند با حذف مدت دین موجل یا یکی کردن موعد هردو شرایط برای تهاتر قهری را فراهم سازند. روشن است چنانچه تنها مدیون دین موجل ذی نفع از اجل باشد با اسقاط مدت دین به وسیله ی آن مدیون و به صرف اراده او تهاتر ارادی محقق می شود زیرا طرفی که اجل به نفع او می باشد می تواند از آن صرف نظر کرده و زمینه تهاتر قهری را فراهم آورد. گاهی مکان تادیه دو دین متفاوت است و به همین خاطر وقوع تهاتر قهری میسر نیست که در این صورت با تادیه مخارج مربوط به حمل و نقل موضوع دین از محلی به محل دیگر یا اسقاط حق تادیه مخارج مربوط به انتقال مخارج دین یا اسقاط حق تادیه در محل معین یا به هر نحو دیگر زمینه را برای تحقق تهاتر فراهم می سازد.
با توجه با آنچه که بیان شده ممکن است دو اختلاف بین تهاتر به صورت قهری و تهاتر به صورت اختیاری به نظر برسد.
۱- تهاتر قهری که به حکم قانون و بدون اراده ی طرفین واقع می شود، در حالی که تهاتر ارادی مبتنی است بر اراده و دخالت یک طرف دین یا طرفین دیون.
۲- اثر تهاتر قهری از زمان تلاقی دو دین با اجتماع شرایط جاری می گردد در حالی که تهاتر اختیاری از زمان توافق طرفین یا اراده ی یک طرف واجد اثر می گردد اما با کمی دقت ملاحظه می شود که تهاتر اختیاری نیز مستقل از تهاتر قهری نیست بلکه در تهاتر اختیاری طرفین یا یک طرف دیون حسب مورد با یکسان کردن وضعیت دیون زمینه را برای تحقق تهاتر قهری فراهم می کند نه اینکه اراده طرفین یا یکی از آن دو خود مستقلا مسبب تهاتر باشد.
با توجه به آنچه که بیان شده اساسا تهاتر قهری است و در تهاتر اختیاری نیز صرفا شرایط مفقوده برای تهاتر قهری فراهم می شود و زمان جریان اثر تهاتر نیز در واقع از زمان اجتماع شرایط است که تهاتر جاری می گردد.
بنابراین درست است که در تهاتر ارادی آثار از زمان توافق طرفین یا اراده یک طرف واقع می شود ولی این بدین خاطر است که در چنین زمانی شرایط تهاتر قهری مجتمع می شود زیرا تا قبل از این شرایط برای تحقق تهاتر کافی نبوده است حال با فراهم شدن شرایط تهاتر محقق وآثار آن از این زمان جاری است.
تهاتر قضایی را می توان تهاتری دانست که حصول آن به حکم قضایی اثبات می گردد. ^[۲۲] تعاریف دیگری از تهاتر قضایی آمده است که مبتنی است براینکه تهاتر قضایی در موردی است که یکی از دو دین ثابت و محقق باشداما دین دیگر مورد انکار و تردید است و دادگاه با رسیدگی و در صورت احراز دین حکم به تهاتر می دهد این مصداق بارز تهاتر قضایی است اما این تعریف کامل نمی باشد چون تهاتر قضایی محدود و منحصر به این مورد نیست آنچه باعث شده که نویسندگان تهاتر قضایی را به مصداق بارزش تعریف کنند و یک تعریف کامل نکنند اقتباسی است که از حقوق فرانسه شده است.
در حقوق فرانسه تهاتر قهری زمانی است که دو دین مسلم و معین هستند و تبعا محل جریان تهاتر قضایی نیز موردی است که یکی از دو دین یا هر دو مسلم و معین نیستند. ولی سایر شرایط تهاتر قهری فراهم باشد در این صورت دادگاه با رسیدگی و احراز دو دین بین آنها تهاتر جاری می کند.
در حقوق ایران از آنجا که مسلم و معین بودن دین از شرایط تهاتر قهری نمی باشد تهاتر قضایی چهره ای متفاوت نسبت به قانون فرانسه به خود می گیرد و تعابیر فوق از تهاتر قضایی کامل نمی باشد در حقوق ایران می توان گفت تهاتر قضایی در موردی است که وجود اصل دین یا میزان و یا وجود سایر شرایط حصول تهاتر مورد انکار مدیون قرار گرفته و در نتیجه با ارجاع امر با مراجع قضایی و رسیدگی قضایی این امر اثبات گردد. ^[۲۳]
حتی در مواردی که خوانده در مقام دفاع در برابر خواهان طلب متقابلی را ادعا کند و خواهان هم بپذیرد و از این حیث رد و انکاری هم در بین نباشد را می توان مشمول تهاتر قضایی دانست یا اینکه فقدان یکی از شرایط تهاتر یا تحقق یکی از موانع استناد نماید و دادگاه رسیدگی کرده و حکم به تهاتر صادر کند این موارد را نیز می توان تهاتر قضایی دانست همین طور است هرگاه اجتماع شرایط تهاتر قهری به دلیل اختلاف در شرایط تهاتر اختیاری مورد نزاع باشد.
با توجه به آنچه که گفته شد ممکن است به نظر بیاید که تهاتر قضایی، تهاتری مستقل در کنار تهاتر قهری است زیرا تهاتر قهری به حکم قانون و بدون نیاز به حکم قضایی قهرا حاصل می شود و حال آنکه تهاتر قضایی مبتنی بر رسیدگی قضایی و صدور رای از طرف دادگاه است.
اما با دقت نظر می توان دریافت که تهاتر قضایی نیز مستقل از تهاتر قهری نیست بلکه همان تهاتر قهری که مورد تردید قرار گرفته است و سپس تحقق آن در دادگاه محرض شده است. ^[۲۴] به همین دلیل آن رااعلام قضایی تهاتر نامیده اند.
رای دادگاه ایجاد کننده تهاتر نیست بلکه اعلام کننده تهاتر و کاشف از وجود و اجتماع شرایط برای تهاتر است واثر تهاتر باید از زمان اجتماع شرایط باشد نه از زمان صدور رای صادر شده از دادگاه.
تهاتر ایقاعی عبارت است از تساقط دیون دو شخص که متقا مدیون هم هستند و به اراده یکی از ایشان. در مواردی ممکن است حصول تهاتر متکی به اراده یکی از دو مدیون باشد. مثلا اگر یکی از دو مدیون چند دین با وثیقه های متفاوت به دیگری داشته باشد و مجموع آن دیون از دینی که مدیون دیگر به او دارد بیشتر باشد تهاتر به اراده مدیونی که دیون متعدد دارد واقع خواهد شد مشروط بر این که به استثنای شرط تقابل. سایر شرایطی که برای تهاتر قهری ذکر شد موجود باشد. ^[۲۵] در این صورت وقوع تهاتری نیازی به قرارداد و اراده دو طرف ندارد و نیز به طور قهری واقع نمی گردد.
زیرا از یک طرف تهاتر در حکم تادیه دین است و طبق ماده ۲۸۲ ق. م تشخیص این که تادیه بابت کدام دین است فقط با مدیون دیون متعدد می باشد واز مقررات مربوط به تهاتر نمی توان خلاف این حکم و قهری بودن تهاتر را به طور اطلاق به نحوی که شامل دین مورد نظر نیز بشود استنباط کرد. هر چند که از ماده ۲۹۴ ق. م بدوا اطلاق حکم به نظر برسد. چه این که با در نظر گرفتن ۲۸۲ ق م و این که در موارد مربوط به تهاتر. همواره دو دین متقابل به عنوان موضوع حکم ذکر گردیده است. اطلاق مزبور و شمول حکم قهری بودن تهاتر نسبت به مورد بالا بسیار ضعیف می نماید. از طرف دیگر حکم به سقوط قهری هر یک از دو دین با دین طرف دیگر، ترجیح بلا مرجح خواهد بود. بدیهی است اگر مجموع دیون متعدد مساوی با دین مدیون دیگر با کمتر از آن باشد، به طور قهری تهاتر واقع شده و هر دو وثیقه آزاد می گردد.
اسقاط مدت دین به وسیله مدیون نیز، در مواردی که سایر شرایط تهاتر قهری موجود باشد زمینه حصول تهاتر ایقاعی را فراهم می کند. اما همانطور که توضیح داده ایم به نظر می رسد که این نوع از تهاتر نیز نوعی خاصی نیست و فقط زمینه را برای وقوع تهاتر قهری در ایران فراهم می کند.
۲-۵-۲- حقوق انگلیس
در حقوق انگلیس تقسیم بندی متفاوتی از تهاتر شده است هر چند که این تقسیم بندی مورد وفاق همه نیست و مورد پذیرش کامل قرار نگرفته است. اما در این سیستم حقوقی در یک تقسیم بندی کلی و مورد پذیرش تهاتر به دو قسمت کلی تقسیم شده است که به شرح ذیل می باشد:
تهاتر ورشکستگی ^[۲۶]: این نوع از تهاتر در حقوق انگلیس زمانی اجرا می شود که یکی از طرفین یا هر دو از پرداخت دیون خود ناتوان و دچار بحران شده باشند. که به وجود آمدن این موضوع( ورشکستگی ) باعث از بین رفتن بسیاری از شرایط معمول تهاتر از جمله تقابل می شود که رعایت سایر شرایط نیز به طور کامل الزامی نمی باشد.
تهاتر در فرض ورشکستگی بسیار آسان و مهم است. این نوع از تهاتر در بین دیون دو جانبه و به عبارتی دیون قراردادی کاربرد دارد و در بین دیون ناشی از تصفیه حساب (مرور زمان) و غرامت استفاده نمی شود. به این معنی که در صورت به وجود آمدن دین ناشی از صدمات جسمانی یا جرم تهاتر صورت نمی پذیرد.
در توجیه این نوع از تهاتر گفته اند طرف طلب کار غیر ورشکسته ممکن است مجبور به پرداخت بدهی خود به مدیر تصفیه شود در حالی که ممکن است دین خود را از طرف مقابلی که ورشکسته شده نتواند وصول کند که این بر خلاف انصاف و برابری طرفین می باشد و این اثر ناشی از جنبه تضمین طلب بودن تهاتر در حقوق انگلیس است.
تهاتر کسی که قادر به پرداخت دیون خود می باشد(غیر ور شکسته)^[۲۷]: این نوع از تهاتر دارای اقسام مختلفی است که در هریک از آنها طرفین قادر به پرداخت دیون خود می باشد اما بر حسب شرایط تفاوت های میان آنها وجود دارد.
بعضی از حقوق دانان ۷ نوع از تهاتر را در این زمینه ذکر کرده اند که این تقسیم بر اساس نوع رابطه افراد و قرارداد بین طرفین تعریف شده است که مورد پذیرش همه حقوق دانان قرار نگرفته است و گفته شده که تقسیم جامعی نیست که به ذکر بعضی از آنها می پردازیم.
تهاتر مستقل^[۲۸] را این گونه تعریف کرده اند که: تهاتر در مورد مطالبات متقابل افراد که ناشی از یک معامله نیستند بلکه مستقل و غیر مرتبط با یکدیگر هستند واقع می شود. ^[۲۹]که درحقوق کامن لا به تهاتر قانونی معروف است. که این نوع از تهاتر اصلی ترین نوع تهاتر است که بیشترین استفاده را دارد. شهرت این نوع از تهاتر به این دلیل است که ریشه تاریخی آن به قانون مصوب سال ۱۷۲۹ تا ۱۷۳۵ بر می گردد این قسم از تهاتر تنها با توسل به مراجع قضایی قابل اعمال است و نمی توان به عنوان یک راه حل اعمال گردد اما این قاعده در موارد زیر استثنا شده است:
۱-در موردی که مدیون بر حسب عرف و اوضاع و احوال مشابه دارای حق حبس اموال بدهکار است.
۲-در مواردی که به منظور حمایت از مدیون تهاتر عادلانه و منصفانه باشد.
اثر تهاتر قانونی از زمان صدور حکم قضایی جاری می شود ودر مواردی که اعمال تهاتر به عنوان راه حل شخصی پذیرفته شده است اثر آن از زمان اعمال تهاتر توسط شخص جاری می شود در این زمینه باید توجه کرد تهاتری که به عنوان راه حل شخصی پذیرفته شده اعمال و اجرای تهاتر قهری نیست بلکه نیاز به اعلان غیر مشروط یا اقدام اثباتی دیگری از سوی مدیون دارد. ^[۳۰]
تهاتر قراردادی ^[۳۱]را نیز این گونه تعریف کرده اند که: تهاتری است که در مرحله نخست بر اصول قرارداد عمل می کند و مبتنی است بر اراده طرفین و در این نوع قرارداد حداقل های لازم برای وقوع تهاتر را رعایت کنند.
تهاتر معلاملی ^[۳۲]: تهاتر مطالبات متقابل غیر قابل انفکاکی هست که از یک معامله ناشی می شود برای مثال بین طلب فروشنده از باب ثمن کالای فروخته شده و طلب خریدار بابت خسارت ناشی از معیوب بودن کالای خریداری شده و یا دین موجر بابت اجاره بها و دین مستاجر بابت خسارت ناشی از نقض تعهات قراردادی توسط موجر که در این زمینه ها تهاتر معلاملی واقع می شود.
اعمال این تهاتر نیز نیازی به توسل به مراجع قضایی ندارد و به عنوان یکی از راه حل های عرفی در بین جامعه پذیرفته شده است. دلیل و منشا اصلی این امر هم وجود قرارداد بین طرفین و عرفی بودن این نوع از تهاتر است که نوعا در میان جامعه اجرا می شود.
تهاتر قضایی^[۳۳]: را تهاتری که از طریق مراجعه به دادگاه که از حمایت قضایی بر خوردار است تعریف کرده اند. دراین نوع تهاتر مراجعه به دادگاه الزامی است و ادعای طرفین باید در دادگاه به صورت دفاع متقابل مطرح شده و دادگاه باید آن را مورد شناسایی قرار دهد و در حکم دادگاه باید تهاتر مورد حکم قرار گیرد.
در این نوع از تهاتر باید یک سری از شرایط در دو دین و طرفین وجود داشته باشد و این اینکه طرفین با هم قرارداد نداشته باشند و در مورد دین یا تحقق آن اختلاف باشد. نمونه این نوع تهاتر را می توان تهاتر در ورشکستگی افراد دانست که در این تهاتر باید به دادگاه مراجعه کرد و تهاتر را از طریق دادگاه اعمال کرد.
معاملات تهاتری ساده(barter) انتقال مقدار معینی کالا در مقابل مقدار معین از کالایی دیگر که از نظر ارزش برابر هستند. بدون انتقال وجه نقدو در ضمن یک عقد واحد که تحویل کالا هم زمان یا غیر هم زمان، البته در فاصله زمانی کوتاه.
قرارداد تسویه تهاتری(barter clearing) طرفین توافق می کنند تا مبلغ معینی، کالا یا خدمات را در یک دوره زمانی مشخص بین یکدیگر تبادل نمایند. بدون آنکه عملا بین طرفین وجهی مبادله شود. از طریق افتتاح حساب در بانک مرکزی خود و به نام کشور طرف مقابل هر یک به میزان مبلغ مقرر در قرار داد، در بانک مرکزی کشور مقابل طلبکار فرض می شود.
قرارداد واگذاری تهاتری(switch agreement)یکی از طرفین معامله به جای آنکه شخصا تعهد متقابل را انجام دهد، آن را به شخص ثالث واگذار می کند. و یا اینکه این حق را داشته باشد که تعهدات متقابل را به ثالث واگذار نماید. نیازمند توافق و تراضی طرف دیگر عقد است.
قرارداد تعویض(swap) کالاهای مشابه که در محل های متفاوتی قرار دارند با یکدیگر معاوضه می شوند. تا مخارج حمل و نقل کاهش پیدا کند. نسبت به کالاهایی صورت می گیرد که ویژگی و مشخصات مشابه و استانداردی دارند.
معاوضه دیون(exchange of debts): حسب مورد تبدیل دین قبلی به دین جدید با شرایط جدید. (تحاسب)خرید دین موجل جدید به ازاء دین موجل قبلی(بیع دین به دین)
۲-۶- سیر تحول تاریخی تهاتر
۲-۶-۱- در حقوق
در قانون روم، ابتدا تهاتر شناخته شده نبود، بلکه اصل موسوم به اصل وحدت دعوی حاکم بود بر اساس این اصل دعوی واحد فقط می توانست در بر گیرنده طلب واحد باشد و پاسخ به این دعوی صرفا به صورت بلی یا خیر یعنی اقرار یا انکار ممکن بود زیرا در صورت مطالبه دین از سوی داین مدیون نمی توانست به تهاتر استناد جوید زیرا ناگزیر بود ابتدا صحت طلب ادعایی داین را تصدیق نماید و دیگر نمی توانست علاوه بر اقرار به حقانیت داین اضافه نماید که او نیز به نوبه خود دینی بر ذمه داین دارد و لذا بین دو دین تهاتر صورت گرفته و نهایتا دین ساقط است. بنابراین حکم به محکومیت وی به تادیه طلب داین داده می شد و آنگاه وی می بایست بابت طلب خود از داین دعوی مستقلی را اقامه نماید و مقدم داشتن رسیدگی به این دعوی بر اصل دعوی نسبت به داین جایز نبود. زیرا با اصل وحدت دعوی مغایرت داشت.
البته در صورتی که توافق به تهاتر نشده باشد چون این امر پذیرفته شده بود این حکم چون موجب اضرار مدیونی که خود داین هم بود می شد قانون روم استثنائاتی بر این اصل وارد نمود که به موجب آن مدیونی که دینی بر ذمه داین داشت می توانست در برابر دعوی داین به ایراد (حیله و تقلب )^[۳۴] استناد جوید و از این طریق زمینه را برای وقوع تهاتر فراهم سازد.
این قانون روم تغییراتی یافت و در زمان( ژو سنتتین ) این امکان برای مدیون فراهم آمد که بدون نیاز به طرح ایراد حیله و تقلب تقاضای تهاتر دو دین را به نماید و لذا مقرر شد که تهاتر(به حکم قانون)^[۳۵] واقع شود و منظور این بود وقوع تهاتر نیازی به طرح ایراد حیله و تقلب ندارد و بدون انجام این تشریفات نیز انجام شود.
اما این نوع تهاتر قهری نبوده بلکه یک تهاتر قضایی بود که استناد به آن ضروری و در دادگاه امکان پذیر بوده و قاضی می توانست علی رغم صرف وقت و هزینه بسیار با اقدامات پیچیده از صدور حکم تهاتر امتناع ورزد.
بنابراین دین تهاتر در قانون روم تهاتر قضایی بود و از این حیث که استناد به آن از سوی مدیون لازم بود. تهاتر ارادی نیز وجود داشت که در آن تنها چیزی که تغییر کرده بود این بود که مدیون می توانست بدون طرح ایراد وتقلب مستقیما به تهاتر استناد نماید.
بدین ترتیب معلوم می شود که منظور از کلمه( به حکم قانون )تهاتر بدون نیاز به طرح ایراد حیله و تقلب بوده است نه وقوع تهاتر بدون نیاز به اطلاع طرفین. منتها شارحین بدون توجه به سیر تاریخی آن از کلمه( به حکم قانون ) معنای لفظی آن را اخذ کرده و تفسیر نادرستی ارائه کرده اند و به این واسطه تصور کرده اند که تهاتر قهرا واقع می شود.
اعتماد با این تفسیر از سوی حقوقدانان فرانسه منجر به این شد که همین تفسیر در وضع قانون ناپلئون مدنظر قرار گرفت ودر نتیجه تهاتر قهری بر اساس تفسیر اشتباه از کلمه( به حکم قانون ) در قانون قدیم فرانسه غالب شد وبه موجب آن تهاتر به مجرد تلاقی دو دین بدون نیاز به حکم قضایی و حتی بدون اطلاع طرفین واقع می شد تهاتر قهری از قانون قدیم فرانسه به قانون مدنی فرانسه منتقل شد. ^[۳۶]
براین اساس که بیان شد از لحاظ تاریخی ابتدا تهاتر قراردادی و سپس وتهاتر قضایی ( به حکم قانون ) و نهایتا تهاتر قهری مورد شناسایی قرار گرفت است و در قانون جدید اصولا منظور از تهاتر، تهاتر قهری است و تهاتر قضایی و قراردادی جنبه فرعی دارد.
در حقوق انگلیس ( کامن لا )^[۳۷] تهاتر دارای سابقه طولانی است ولی در ابتدا شناخته شده نبود زیرا دیون متقابل مستقل از یکدیگر شناخته می شوند و تقابلی بین دیون وجود ندارد و دین با پرداخت واقعی یا ابرا و یا توافق طرفین ساقط می شد.
خوانده ای که طلبی از خواهان داشت مجبور بود دعوی مستقلی را برای مطالبه آن اقامه نماید و یا اینکه برای تهاتر به دادگاه انصاف مراجعه کند.
اما در حقوق جدید، دادگاه عمومی انگلستان در سال ۱۷۲۹ دفاع تهاتر را به عنوان روشی قانونی پذیرفت. که با اصلاحاتی در آمریکا نیز به کار برده شد به خوانده اجازه تهاتر داده می شد با این شرط که مدیون ( قصد خود را در این مورد صریحا ) از قبل بیان کرده باشد. یعنی طرفین که خواهان تهاتر هستند قبل از ادعای تهاتر، این پیش بینی را کرده باشد که در صورت ایجاد دین بین طرفین، بدون مراجعه به دادگاه، امکان تهاتر داشته باشد و این قصد خود را به طرفین اعلام کرده باشند.
قانون ذکر شده با توجه به اینکه برای رعایت مصلحت خوانده است یک قانون امری نیست و لذا خوانده در صورت اراده می تواند از حق خود صرف نظر کرده و برای وصول دین خود علیه خواهان مبادرت دین اقامه دعوی نماید.
۲-۶-۲- تهاتر در اسلام
تهاتر علی رغم اینکه از حقوق فرانسه اقتباس شده اما از آنجا که شرع، مبنای اصای حقوق ایران می باشد در قانون نویسی به شرع توجه داشته اند و این مبنا را نیز لحاظ کرده اند. بر این اساس به نظر فقیهان مشهور امامیه تهاتر دیون صحیح و نافذ است. حتی بسیاری از ایشان آن را حکمی عقلی دانسته و بر آن اند که عقلا محال است فردی که به دیگری مدیون است مالک مثل آن دین بر ذمه او شود و ادای دو دین متقابل یکسان لغو است.
با بررسی کتب فقهی در ابواب مختلف معلوم می شود که مبحث مستقلی در زمینه تهاتر وجود ندارد اما در لابه لای سایر مباحث از جمله سلف و رهن، در عنوان های مختلفی مانند تقاص، تهاتر قهری و تهاتر به بررسی این نهاد پرداخته اند.
۲-۶-۲-۱- شهید ثانی در کتاب شرح اللمعه ^[۳۸]

منبع : (لی، ۲۰۰۹)
متغیر وابسته تحقیق:
متغیر وابسته تحقیق ، عملکرد سازمانی است که در این تحقیق از طریق شش عامل سنجیده می شوند:

منبع : (لی،۲۰۰۹)
چارچوب مفهومی پژوهش(مدل پژوهش)
شکل ۱- ۱ مدل مفهومی پژوهش
Lee. Irene A(2008)
روش شناسی پژوهش
روش تحقیق
این تحقیق از لحاط هدف یک تحقیق کاربردی و ازنظر گردآوری داده ها توصیفی ازنوع پیمایشی محسوب می شود، چرا که با توجه به مدل مفهومی پژوهش و با توجه به شاخص های استخراج شده از ادبیات به بررسی تاثیر بکار گیری فناوری اطلاعات بر مدیریت منابع انسانی می‌پردازد و باعث روشن شدن این موضوع برای سازمان هایی که هنوز به سمت منابع انسانی الکترونیکی نرفته اند می شود که فناوری اطلاعات تاثیرات مثبت فراوانی بر رویه های مدیریت منابع انسانی و نهایتا اثربخشی سازمان دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

روش گردآوری اطلاعات و داده ها
جهت گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز برای بررسی فرضیات تحقیق از پرسشنامه استفاده می شود (منابع اولیه). علاوه بر استفاده از پرسشنامه، از کتب، مقالات، پایان نامه‌ها، اینترنت و پایگاه های اطلاعاتی نیز به عنوان منابع ثانویه برای گردآوری اطلاعات و داده ها استفاده شده است.
جامعه آماری
جامعه آماری این تحقیق، کلیه کارکنان اداره ثبت اسناد و املاک شهرستان کاشان است.
محدودیت های تحقیق:
از مهمترین مشکلات که می تواند برای هر پژوهشی که در این خاک و بوم انجام می شود، ذکر کرد عدم همکاری سازمانهای مرتبط با امر پژوهش با محقق است که متاسفانه این پژوهش نیز از این مستثنی نمی باشد.
تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی طرح:
کاربرد فناوری اطلاعات:
کاربرد فناوری اطلاعات به مقدار بکارگیری سخت افزار، نرم افزار و پرسنل سیستم فناوری اطلاعات در سازمان اشاره دارد. این متغیر همچنین شامل ارزیابی و برآورد وسعت، بلوغ و کیفیت سیستم فناوری اطلاعات و همچنین حمایت و پذیرش مدیریت عالی و پرسنل مدیریت منابع انسانی در سراسر کسب و کار و سازمان برای کاربرد فناوری اطلاعات می شود (لی، ۲۰۰۸).
عملکرد مدیریت منابع انسانی
عملکرد مدیریت منابع انسانی اشاره دارد به نحوه فعالیت و عملکرد کلی مدیریت منابع انسانی در مولفه های مختلف ، مولفه هایی از قبیل فرایند کار، استخدام ، تقسیم وظائف، ارزیابی عملکرد، آموزش و توسعه، جبران خدمات، روابط کارکنان و حقوق و تکالیف کارکنان را در بر می گیرد.
وظایف کارکردی هشتگانه مدیریت منابع انسانی شامل موارد زیر می شود:
فرایند کار^[۶]
به کارگیری(استخدام)^[۷]
تقسیم وظائف^[۸]
ارزیابی عملکرد^[۹]

محلول رویی خارج شد و پس از اینکه اتانول کاملاً تبخیر شد رسوب در مقدار مناسبی از TE حل گردید.
۲-۳-۲ تعیین غلظت نمونه‌های DNA توسط دستگاه Nanodrop
از ان جایی‌که روش DNA Typing دارای دقت و حساسیت بالایی است، بنابراین نمونه‌های DNA باید دارای کیفیت مطلوبی باشند. در این مطالعه جهت تعیین غلظت نمونه‌های DNA، از دستگاه نانودراپ c۲۰۰۰ استفاده شد. حین استفاده از این دستگاه، نیازی به رقیق سازی نمونه‌های DNA نمی‌باشد. ابتدا دستگاه را با بهره گرفتن از کنترل فاقد DNA (آب مقطر یا TE) صفر نموده، سپس ۲ میکرولیتر از نمونه‌ی DNA را با بهره گرفتن از سمپلر در دستگاه قرار داده شد تا میزان جذب نوری نمونه‌ها در طول موج ۲۸۰/۲۶۰ و ۲۳۰/۲۶۰ اندازه‌گیری شود. به طور کلی اسید‌های نوکلئیک در طول موج ۲۶۰ نانومتر و پروتئین‌ها در طول موج ۲۸۰ نانومتر بیشترین میزان جذب نوری را دارند. از نسبت جذب نمونه در طول موج ۲۶۰ به ۲۸۰ نانومتر جهت تعیین خلوص DNA و جهت بررسی حضور دترجنت‌هایی مانند SDS، کربوهیدرات، کلروفرم و فنل از نسبت جذب در طول موج ۲۶۰ به ۲۳۰ نانومتر استفاده شد. برای داشتن نمونه‌هایی با کیفیت مطلوب، عدد حاصل از نسبت ۲۶۰ به ۲۸۰ باید ۸/۱ یا بیشتر باشد. میزان جذب پایین‌تر از ۷/۱ نشان دهنده‌ی آلودگی نمونه‌ها با پروتئین است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۳-۳ تهیه‌ی Working Stoke
برای انجام واکنش DNA Typing ، غلظت مناسب از نمونه‌های مورد آزمایش تهیه گردید. در این مطالعه از DNA با غلظت ng/µl70 استفاده شد.
شکل ۲-۱ تصویر دستگاه نانودراپ c2000(51)
۲-۴ تست DNA Typing
روشی که امروزه برای تعیین هویت افراد در آزمایشگاه‌های سراسر جهان انجام می‌شود روشDNA Typing است. در این روش از توالی‏های کوتاه تکراری استفاده می‌شود. نشان‌گرهای STR به آسانی قابل تکثیر هستند و به واسطه طول کوتاه امکان تکثیر هم‌زمان آنها از طریق PCR چندتایی وجود دارد. در این روش از بیش از یک جفت پرایمر در مخلوط واکنش PCR استفاده می شود و بنابراین منجر به تکثیر هم‌زمان دو یا چند ناحیه از DNA می شود. قابلیت انجام PCR چندتایی روی مارکرهای STR بدین معنی است که کمترین مقدار DNA (1/0 تا ۱ نانوگرم) حتی DNA شکسته شده نیز با موفقیت قابل الگویابی (تایپینگ) می‌باشد.
۲-۴-۱ Multiplex PCR
نوعی واکنش PCR است که به منظور تکثیر از نواحی مختلف ژنوم در یک واکنش به کار می‌رود. در این فرایندDNA ژنومی با بهره گرفتن از پرایمرهای مختلف، با یک DNA پلی‌مراز و درجه‏ی حرارت حدواسط برای تمامی پرایمرها تکثیر می شود. این تکنیک نخستین بار برای بررسی حذف ها در ژن دیستروفین به کار گرفته شد. در سال ۲۰۰۸ از این تکنیک برای آنالیز میکرو ستلایتها و SNP ها استفاده شد. در واقع این PCR شامل چندین مجموعه پرایمر است که داخل یک مخلوط واحدPCR هستند و قادر به تکثیر توالی‏های مختلف DNA با اندازه‏های مختلف می باشند. با هدف قرار دادن چندین ژن در آن واحد، اطلاعات بسیار بیشتری نسبت به یک PCR عادی به دست می‌آید. در واقع مزیت این روش صرفه جوئی در مواد و زمان است. نکته حائز اهمیت در این روش دمای اتصال پرایمرها است که باید به طور دقیق محاسبه شوند تا به درستی در واکنش عمل کنند. هم چنین طول جفت بازهای آنها باید به اندازه‌ای با هم متفاوت باشد که باندها از طریق الکتروفورز از یکدیگر قابل شناسایی باشند. در حال حاضر از کیت‏های تجاری بسیاری در آزمایشگاه‏های سراسر جهان به منظور تکثیر چندگانه DNAاستفاده می‏شود.

شکل۲-۲ استفاده از Multiplex PCR در روش پروفایلینگ(۳۶)
۲-۵ مواد و تجهیزات مورد نیاز در DNA Typing
۱- کیت AmpFlSTR Identifiler تهیه شده از شرکت ABI که حاوی مواد زیر است:
- PCR Reaction Mix (Mgcl_2، دئوکسی نوکلئوتید تری فسفات و سرم گاوی حاوی آلبومین در بافر سدیم آزاید ۰۵/۰)
- سری پرایمرها( حاوی پرایمرهای نشاندار شده با فلورسنت)
- آنزیم Taq پلی‌مراز
Allelic ladder -
۲- آب مقطر دیونیزه
۳- نمونه‏های DNA
۴-دستگاه heated lid thermocycler مدل GeneAmp® PCR System 9700
۲-۵-۱ آزمایش DNA Typing
واکنش PCR
برای بررسی شانزده جایگاهSTR موردنظر از Multiplex PCR استفاده شد. ابتدا PCR master mix با اضافه نمودن مواد ذیل به ازای هر واکنش تهیه شد:
- میکس واکنش μL 5/10
- آنزیم Taq پلی‌مراز μL 5 /0
- پرایمرها μL 5/5
در نهایت به هر لوله واکنش μL 15 از master mix اضافه شد.
برای هر واکنش μL 1 DNA با غلظت ng 7 به کار گرفته شد. سپس نمونه‏ها در دستگاه ترموسایکلر با برنامه زیرقرار داده شد.
جدول ۲-۴ شرایط PCR

نمونه آماری و روش محاسبه حجم نمونه
جهت محاسبه‎ی حجم نمونه از رابطه کوکران (۳-۲) استفاده گردیده است:
که در آن n نشان­دهنده حجم نمونه است.
از آنجاکه تعداد کل جامعه آماری(تعداد کارمندان دفاتر مرکزی شرکت­های ملی صنایع پتروشیمی، گاز و پالایش و پخش) تحقیق حاضر برابر با نفر می­باشد، لذا بر اساس رابطه (۳-۲) حجم نمونه بدست آمده برابر است نفر. همچنین جامعه آماری و حجم نمونه بدست آمده در این سه شرکت به تفکیک در ذیل آمده است:
۱) شرکت ملی صنایع پتروشیمی
جمع کل جامعه آماری این شرکت برابر با ۵۱۶ نفر و حجم نمونه بدست آمده برابر با ۲۲۰ نفر می­باشد.
۲) شرکت ملی گاز
جمع کل جامعه آماری این شرکت برابر با ۲۳۴ نفر و حجم نمونه بدست آمده برابر با ۱۴۵ نفر می­باشد.
۳) شرکت ملی پالایش و پخش
جمع کل جامعه آماری این شرکت برابر با ۳۵۸ نفر و حجم نمونه بدست آمده برابر با ۱۹۰ نفر می­باشد.
بدیهی است در هرشرکت حدود ۵۰ پرسشنامه بیش از حجم نمونه بدست آمده توزیع گردید تا دقت نظرسنجی افزایش یابد.
همچنین در تحقیق حاضر انتخاب نمونه به صورت تصادفی(احتمالی) ساده انجام گرفته است. و از آنجا که روش توزیع پرسشنامه ­ها به صورت حضوری انجام شده، در نتیجه نرخ بازگشت پرسشنامه ­ها صددرصد بوده است.
روش‏های تجزیه و تحلیل اطلاعات
داده ­ها و اطلاعات گردآوری شده از طریق پرسشنامه، پس از بررسی و مطالعه، به کمک نرم­افزار آماری SPSS 19 مورد آزمون­ آماری همبستگی پیرسون، رگرسیون چندگانه قرار گرفتند.
ضریب همبستگی پیرسون^[۷۳]
ضریب همبستگی، شدت و نوع رابطه (مستقیم یا معکوس) بین دو متغیر را نشان می­دهد. در این تحقیق از ضریب همبستگی پیرسون برای آزمون ارتباط بین آن­ها استفاده شده است. همبستگی­های دو متغیره شامل دو نوع همبستگی فاصله­ای و ترتیبی می­باشد. این نوع همبستگی­ها، پیوندهای جفتی بین مجموعه ­ای از متغیرها را محاسبه کرده و نتایج را در قالب یک ماتریس نمایش می­ دهند. این نوع همبستگی­ها برای تعیین شدت و جهت پیوند بین دو متغیر ترتیبی، یکی ترتیبی و فاصله­ای و هر دو فاصله­ای یا نسبی مفید می­باشند. در این همبستگی­ها، سطح معنی داری^[۷۴] عبارتست از احتمال به دست آوردن نتایج تحقیق تا حد و درجه­ای که محقق مشاهده کرده است. چنانچه سطح معنی داری کوچکتر از ۰۵/۰ باشد، نتیجه می­گیریم که همبستگی بین دو متغیر معنی دار است و این دو متغیر با یکدیگر ارتباط دارند. اما اگر سطح معنی داری بزرگتر از ۰۵/۰ باشد، در آن صورت همبستگی بین دو متغیر معنی دار نبوده و این دو متغیر ارتباط خطی با یکدیگر ندارند[۲۸].

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

رگرسیون چندگانه^[۷۵]
رگرسیون را شاید بتوان بهترین ابزار آماری جهت پیش بینی ، قدرت تبیین نحوه و میزان تاثیر گذاری گروهی از متغیرهای مستقل بر گروهی دیگر از متغیرها دانست. در رگرسیون به دنبال برآورد رابطه علی و معلولی و تحلیل آن هستیم که به واسطه آن کمیت یک متغیر مجهول را با بهره گرفتن از متغیر یا متغیرهای مشخص می­توان برآورد نمود. با فرض وجود چنین رابطه­ای معادله رگرسیون به شکل y=a+bx تعریف می­ شود که به رگرسیون خطی^[۷۶] ساده مشهور است. نکته­ی مهم در استفاده از رگرسیون خطی اینستکه مفروضات رگرسیون خطی حتما می­بایست محقق شده باشند.یعنی اولا بین متغیرهای مستقل و وابسته باید رابطه همبستگی وجود داشته باشد و ثانیا بین متغیرهای مستقل نباید رابطه همبستگی وجود داشته باشد. همچنین بین خطاهای مدل نبایستی همبستگی وجود داشته باشد.
زمانیکه دو یا چند متغیر تاثیر عمده­ای روی متغیر وابسته دارند، از رگرسیون چندگانه استفده می­کنیم. در این روش نیز فرض خطی بودن رابطه بین متغیرها برقرار است و بر این اساس معادله رگرسیون چندگانه برای نمونه با دو متغیر به صورت تعریف می­ شود[۲۸]. در فصل ۴ بوسیله رگرسیون چندگانه میزان معنی داری مدل، میزان اثر گذاری متغیرهای مستقل بر متغیرهای وابسته و همچنینی میزان پیش بینی مدل ارائه می­ شود.
جمع بندی
در این فصل فرایند انجام تحقیق و روش تحقیق مورد استفاده که پایه و اساس تجزیه و تحلیل و خروجی­های فصل چهارم است، به تفصیل شرح داده شد. درنهایت نیز مراحل انجام تحقیق به صورت یک نمودار ترسیم شده است(نمودار ۳-۲)
مراحل انجام تحقیق
نتایج و تفسیر آنها
مقدمه
پس از گردآوری و کنترل پرسشنامه ­ها و حذف پرسشنامه ­های ناقص، با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS19 بانک اطلاعاتی مورد نیاز تشکیل و داده ­ها مورد پردازش قرار گرفت.از جداول یک بعدی برای توصیف داده ­ها استفاده شد. با بهره گرفتن از روش رگرسیون تاثیر هر یک از ابعاد و جنبه­ های تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. در ضمن از آزمون شدت همبستگی پیرسون برای سنجش شدت رابطه بین ابعاد استفاده شد.
مطالعه موردی
همانگونه که در فصول قبل اشاره شد در تحقیق حاضر جهت سنجش انگیزش کارکنان و ارائه مدل جامع، دفاتر مرکزی سه شرکت وابسته به صنعت نفت ایران یعنی شرکت ملی صنایع پتروشیمی، شرکت ملی گاز و شرکت پالایش و پخش فرآورده ­های نفتی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند.
- شرکت ملی صنایع پتروشیمی با قدمتی حدود ۴۰ سال وابسته به وزارت نفت دولت جمهوری اسلامی ایران است. این شرکت مسئولیت توسعه هر عملیات در صنعت پتروشیمی کشور را بعهده دارد. هدف از تاسیس این شرکت، تولید فرآورده‌های پتروشیمی و شیمیایی از نفت، مشتقات نفتی، گازهای طبیعی و سایر مواد خام، اعم از آلی و معدنی بود. برخی اهداف و ماموریت­های این شرکت عبارتند از: حداکثر استفاده از منابع گازی به جای فرآورده های نفتی به عنوان خوراک واحدهای پتروشیمی جهت استفاده از این مزیت ایران، افزایش سهم صادرات محصولات پتروشیمی در صادرات غیر نفتی کشور، توسعه و گسترش واحد های تحقیق و پژوهش در بخش پتروشیمی، توسعه صنعت پتروشیمی بطوریکه در چشم انداز سال ۱۳۹۴ ارزش تولیدات پتروشیمی به ۲۰ میلیارد دلار برسد و …[۲۹].
- شرکت ملی گاز ایران با هدف متمرکز کردن کلیه امور مربوط به گاز در سال ١٣۴۴ تاسیس شد. در ابتدا این شرکت وجود خارجی نداشت و امور مربوط به گاز مستقیما زیر نظر شرکت ملی نفت بود ولی به سبب آنکه ضرورتاَ می‌بایستی کلیه امور مرتبط به گاز در یک سازمان متشکل می‌شد تا پاسخگوی مسئولیتها و نیز اهداف آینده باشد و از طرف دیگر توافق کلی زمینه توسعه همکاریهای اقتصادی بین ایران و شوروی سابق در سال ١٣۴۴ صورت گرفت و منجر به امضاء پروتکلی در دی ماه همان سال شد، زمینه صدور گاز مطرح و تاسیس شرکت ملی گاز ایران در اسفند ماه ١٣۴۴ برای تحقق هدفهای ذکر شده تصویب و به مورد اجرا گذاشته شد. برخی اهداف و ماموریت-های این شرکت عبارتند از: تهیه، عمل‌آوری و قابل عرضه کردن انواع گاز منجمله گاز طبیعی فشرده و گاز مایع و انجام اقدامات و ایجاد تاسیسات و وسایل لازم برای نیل به این مقصود، مطالعه، تهیه، تنظیم اجرای طرحهای احداث پالایشگاههاٰ خطوط لوله، مخازن ذخیره سازی، صدور انواع گازهای طبیعی و مایع به خارج از کشور یا فروش آنها به منظور صادرات، تنظیم و تعیین مقررات مربوط به ایمنی و استانداردهای مصرف و …[۳۰].
- شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در سال ۱۳۰۷ تشکیل شد و از آن زمان در امر تامین و توزیع فرآورده‌های نفتی کشور فعالیت دارد. دستیابی به فن آوری‌های پیشرفته و روزآمدسازی کلیهفعالیت‌های عملیاتی و اداری با هدف احراز رتبه اول در سطح منطقه، از جمله برنامه‌هایی است که این شرکت به طور جدی به آن توجه داشته و برای تحقق آن با دانشگاهها و سایر موسسـات تحقیقاتی در زمینه اجرای ده‌ها پروژه دانشــجویی و  پژوهشی همـکاری می کند. برخی از اهداف و ماموریت­های این شرکت عبارتند از: تولید و توزیع انواع فرآورده‌های نفتی اصل و بیش از ۶۰ نوع فرآورده جنبی در سراسر ایران، بازاریابی و صدور فرآورده‌های تولیدی مازاد بر مصرف داخلی، ساخت پالایشگاه سکوهای دریایی، خطوط لوله و شبکه‌های مخابراتی مراکز عملیاتی و ستادی صنعت نفت و …[۳۱].
و در انتها باید دانست که هر سازمانی برای نیل به اهداف تعیین شده خود نیاز به کارکنانی داردکه با نهایت تلاش و انگیزه، سازمان را در رسیدن به این اهداف یاری رسانند.
ویژگی­های جمعیت شناختی
در این بخش به بررسی ویژگی­های جمعیت شناختی نمونه آماری پرداخته می­ شود.
توزیع فراوانی پاسخ­گویان بر حسب سن
بر اساس یافته­های جدول (۴-۱) ملاحظه می­گردد که بیشترین تعداد پاسخ­گویان با فراوانی ۲۴۲ نفر (۶/۴۳ درصد) در رده سنی بین ۴۱ تا ۵۰ سال و کمترین تعداد با فراوانی ۱۴ نفر (۶/۲درصد) در رده سنی ۵۵ سال به بالا قرار دارند.
توزیع فراوانی پاسخ­گویان بر حسب سن

۳-امام حسن ۲۹-رکن الدین خورشاه
۴-امام حسین ۳۰-شمس الدین محمد
۵-امام سجاد ۳۱-قاسم شاه
۶-امام محمدباقر ۳۲-اسلام شاه
۷-امام جعفرصادق ۳۳-محمدبن اسلام شاه
۸-اسماعیل ۳۴-المستنصربالله
۹-محمدبن اسماعیل ۳۵-عبدالسلام
۱۰-وفی احمد ۳۶-غریب میرزا
۱۱-تقی محمد ۳۷-ابی الذر علی
۱۲-رضی الدین عبدالله ۳۸-مرادمیرزا
۱۳-محمدالمهدی ۳۹-ذی الفقار علی
۱۴-قائم ۴۰-نورالدین علی
۱۵-منصور ۴۱-خلیل الله علی
۱۶-المعز ۴۲-نزار
۱۷-العزیز ۴۳-السیدعلی
۱۸-الحاکم بامرالله ۴۴-حسن علی
۱۹-الظاهر ۴۵-قاسم علی
۲۰-المستنصربالله ۴۶-ابی الحسن علی
۲۱-نزار ۴۷-خلیل الله علی
۲۲-الهادی ۴۸-شاه حسن علی
۲۳-المهتدی ۴۹-شاه علیشاه
۲۴-القاهر ۵۰-سلطان محمدشاه
۲۵-علی ذکره السلام ۵۱-شاه کریم حسینی.
۲۶-اعلی محمد
این نام ها،در جماعت خانه شهر دیزباد رؤیت و ثبت شد . دعا ،شامل دعا برای چهل و نه امام اسماعیلی و حضرت محمد(ص) و حضرت فاطمه (س) ، می باشد . جمعا دعا برای ۵۱نفر می باشد ، زمان آقاخان سوم این دعا تا شماره ۵۰ و دعا برای آقاخان سوم بود ، پس از او نام آقاخان چهارم هم به این فهرست ،ا فزوده گشت. نماز را به صورت نشسته می خوانند. پیش نمازها را باتوجه به لیستی نمایندگان امام برای او ،می فرستند ،شخص امام انتخاب می کند . انتخاب امام برای۴-۵ سال ، می باشد . نمازهای یومیه ،با خواندن قرآن وسپس خواندن دعا ، برگزار می شود . در ابتدای هر ماه نماز دارای ذکر مخصوص «الله اکبر-سبحان الله -الحمدالله»، می باشد که یازده بار تکرار می شود.علاوه بر خواندن نماز در جماعت خانه ها نماز به صورت فرادی در خانه هم برگزار می شود(مصاحبه،اهالی روستای دیزباد،۱۳۹۱ ).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هرکسی اجازه ورود به جماعت خانه ها را ندارد ،مگر با اجازه مسئولان آن محل . اسماعیلیان عقیده دارند اعمال باید به صورتی برگزار شود که جنبه تبلیغاتی نداشته باشد ،بنا بر اعتقاد اسماعیلیان دریچه تبلیغات از این راه ، بسته می باشد (مصاحبه، انجمن اسماعیلیان مشهد،۱۳۹۱).
در جماعت خانه ها ، علاوه بر اعمال عبادی ، امور دیگر نیز انجام می گردد. جماعت خانه ها معمولا دارای قسمتی هستند که در آن محل ، فقط نماز اقامه می شود ، جماعت خانه ها دارای قسمت های دیگری نیز می باشند که معمولا به صورت سالن می باشد و جشن ها و جلسات و یا کلاس ها در آن جا برگزار می شود .در این قسمت مراسم مربوط به پذیرائی ها انجام می گردد ولی در قسمتی که نماز می خوانند ، مراسم دیگری برگزار نمی شود . با این وجود بعضی از اسماعیلیان ، عقیده دارند که احکام عبادی به آن صورت که در خارج از ایران ،برگزار می شود ، در ایران برگزار نمی گردد(مصاحبه،اهالی روستای دیزباد،۱۳۹۱)
اسماعیلیان نزاری ، الگوی سنّتی سازمان اجتماعی و دینی خود را ، به صورت جماعت های محلی و جماعت خانه ها حفظ کردند. امور اجتماعی هر جماعت خانه ، زیر نظر مکی و کامریا که خزانه داری را اداره می کند ، اداره می شود .این کارگزاران ، درموارد خاص ، چون مراسم ازدواج ، تدفین و نیز عبادات روزانه ، شرکت می جویند و این مراسم ها را راه می اندازند .
درمورد قانون عبادات اسماعیلیان گفته شده است که : قانون این گروه این است که اول مغرب در مکان عبادت حاضر می شوند و بعد از عبادت و نماز ، شش ساعت اول شب را برای خواب قرار داده اند و از نصف شب شش ساعت آخر شب را تا طلوع خورشید برای دعا و مناجات و ذکر و نماز و شش ساعت اول روز را برای معیشت و آخر روز را برای تعلیم علوم و یا دیدن دوستان و صله ارحام و سیر و تماشا قرار داده اند. هرگاه کسی از اسماعیلیان در عبادت کوتاهی نماید و مرتکب کار بدی شود و یا خیانتی از گناهان کبیره از او سربزند او را از جماعت بیرون می کنند و به اصطلاح اسماعیلیان لائی می گویند . همین که از جماعت بیرون کردند نه با رشوه و نه با توبه ، نمی توانند به جماعت برگردند و هر قدر اصرار کند قبولش نخواهند کرد(خراسانی فدائی ، ۱۹۶:۱۳۶۲).
۳-۴-مدارس اسماعیلیان
مدرسه و جماعت خانه ، مهمترین مکان هایی هستند ، که اسماعیلیان در آنجا ، به آموزش آئین خود می پردازند . ساختن مدراس در محل های اسماعیلیان در ایران ، همراه با سختی های بسیاری بود .
در ایران ، مدرسه سازی به شیوه جدید ، در دوران معاصر ،آغاز شد . قبل از آن دانش آموزان در محل هایی که در اختیارشان قرار می دادند ، مانند خانه ای که از آن استفاده نمی شد ، به درس خواندن مشغول می شدند. ساخت مدارس اختصاصی برای اسماعیلیان ، مانند ساختن یک دانشگاه بود ، با سختی ها و دردسرهای بسیار ، همراه بود . تحصیل مکتب اسماعیلیان را به منزله تحصیل مکتب کافران محسوب می کردند ، به این دلیل با آن به شدت مخالفت می شد(مصاحبه،اهالی روستای دیزباد،۱۳۹۱) .
عده ای از اسماعیلیان که برای تحصیل به مدارس اثنی عشری ها ، می رفتند ، مذهب خود را پنهان می کردند. اما با پیام ۱۹۰۵م آقاخان سوم ، که بر ضرورت نشان دادن هویت تأکید داشت ، وضعیت متغیر شد و لازم بود هر اسماعیلی سندی حاوی اعتقادات خود داشته باشد ، و از تقیه و غیر نمایی ، خارج شوند . اندکی پس از آن در دنباله سیایت تجددگرای آقاخان در ایران و سایر مناطق اسماعیلی ، تعلیم و تعلم ، از اهمّ امور ، در نظر گرفته شد.این فرمان مانند انقلابی در جوامع اسماعیلی بود ، انقلاب از آن جهت که هم باید به مدرسه رفت و هم به آئین اسماعیلی ، اظهار کرد.این کار با سختی های فراوان روبرو بود و پس از آن فکر تأسیس مدارس در محل های اسماعیلی شکل گرفت . این کار از کار قبل ، سخت تر بود . دادن مجوز به مسئولان ساخت مدارس ، مشکل اصلی ساخت مدارس بود .
ابتدا افرادی که در نهاد امامت آقاخان در بمبئی ، کار می کردند و از نزدیکان این نهاد بودند به صورت خصوصی به تشکیل کلاس های غیررسمی همت گماردند . این افراد به صورت خصوصی و پنهانی کار می کردند و در قبال آموزش خود دستمزدی دریافت نمی کردند .
فکر تأسیس مدارس ، از مواردی بود که باعث هویت مستقل یافتن اسماعیلیان ، می شد . مدارس اسماعیلی ، در شهرها مجوز ساخت نداشتند ، به همین دلیل باید ابتدا ساخت مدارس ، در روستاهای اسماعیلی ، آغاز شد(مصاحبه،انجمن اسماعیلیان مشهد،۱۳۹۱).
این مدارس ، در حوزه اسماعیلیان خراسان ، ساخته شدند ، زیرا جمعیت زیادی از اسماعیلیان ایران در محدوده استان خراسان ، زندگی می کردند.خشک از نخستین روستاهای اسماعیلی می باشد که در آن مدرسه تأسیس شد .هزینه تأسیس و ساخت مدرسه ، تا سال ۱۳۴۲ش ، از محل سهم امام تأمین می شد(تارم ،۱۸۷:۱۳۸۱). ساخت مدارس در این روستاها ، به دشواری صورت گرفت . عده ای مدرسه می ساختند و عده ای دیگر آنها را خراب می کردند . اسماعیلیان معتقدند در دوره پهلوی اول ، سخت گیری زیادی را متحمل شدند ، ولی این عقیده نمی تواند صحیح باشد ، زیرا در این دوره آزادی های بیشتر به بعضی از گروه ها داده می شد و بحث سخت گیری مذهبی مطرح نبود.(مصاحبه،اهالی روستای دیزباد،۱۳۹۱).
همراه با دستور علم آموزی آقاخان سوم و ملزم کردن مریدان خود به ادامه تحصیل ، انگیزه اسماعیلیان جهت تحصیل ، چندبرابر شد . . قدیمی ترین مدرسه شهر بابک، در روستای ده سهراب ساخته شده است . برابر سخنان اهالی روستا ، این مدرسه در حدود سال ۱۳۰۵ ش ، با بودجه آقاخان سوم ساخته شده است(تارم ،۱۷۵:۱۳۸۱) از سال ۱۳۱۲ش ، اسماعیلیان در اندیشه افتتاح مدارس در ایران ، بودند و تا ۱۳۱۷-۱۳۱۹ ش ، موفق شدند مدارسی را بسازند . در دیزباد و خشک و قائن ، مدارسی ساخته شد ، ابتدا آموزش و پرورش به آن ها معلم نمی داد. اما تا پایان سال ۱۳۱۹ش ، معلم به این روستاها داده شد و محل هایی را جهت سکونت معلمان ، فراهم کردند. بعد از ساختن مدارس در محل های اسماعیلی ، مشکل اصلی ، ندادن معلمان اسماعیلی به این مدارس بود .در این ایام به جرم اسماعیلی بودن ، چند نفر از اسماعیلیان را کشتند . پس از مدتی این کار هم روند قانونی خود را طی کرد و به این مدارس هم معلم اسماعیلی دادند (مصاحبه،انجمن اسماعیلیان مشهد،۱۳۹۱ ).
شهرت بسیاری از مدارس در حوزه نیشابور و دیزباد ، به حدی بود ، که از مناطق اطراف ، حتی اثنی عشری ها هم برای ادامه تحصیل به این مدارس می آمدند. گاهی آمار این مدارس بسیار بالا می رفت و این مسئله به دلیل اهمیت وارزش این مدارس بود
بنا به دستور آقاخان ، علم آموزی وظیفه دانش آموزان پسر و دختر بود . آقاخان دستور داده بود که اگر خانواده ای یک فرزند دختر و یک فرزند پسر داشت ، فرزند دختر خود را به مدرسه بفرستد ، زیرا دختران مسئول نظم و تربیت در خانه هستند ولی پسران به صحرا و بیابان می روند ، و به کارهای مردانه اشتغال پیدا می کنند .
در ابتدای تأسیس مدارس، کلاس ها به صورت مختلط برگزار می شد . در بسیاری از روستاها مدارس فقط ، دارای مقطع ابتدایی بودند ، مدارس اسماعیلیان همه دارای مقطع ابتدایی بودند ولی کمی بعد از آن مدارسی تأسیس شد ، که دارای مقاطع راهنمایی و دبیرستان بودند(مصاحبه ،انجمن اسماعیلیان مشهد،۱۳۹۱) .
به علت اینکه در این مدارس ، دانش آموزان اثنی عشری به تحصیل اشتغال داشتند ، به شیوه تأکید بر مسائل مشترک ، تدریس می شد ، و مسائل خصوصی تر را در جماعت خانه ها ، آموزش می دادند . با این وجود باید پذیرفت از زمان آقاخان سوم ، سیاست تجددگرایی او به سرعت در ایران به اجرا درآمد ، اگرچه در بعضی از موارد به کندی پیش می رفت ، اما سرعت مدرسه سازی در ایران به خوبی پیشرفت کرد .
۳-۵-آئین ها و مراسم های اسماعیلیان
اسماعیلیان ایران ، در اکثر ادوار خود همراه با تقیه زندگی کرده اند ، آنها بیشتر به مذهب اثنی عشری ، تظاهر می کردند . در این دوران رعایت تقیه و رعایت آداب و احکام مذهب غالب بر ایران ، یک اصل عقلایی بود .اسماعیلیان ایران در این دوران ، همان آداب و رسومی را رعایت می کردند که منطقه محل سکونتشان ، رعایت می کردند . در این دوران اسماعیلیان ، دارای آداب و رسوم مخصوصی ، نبودند ، و بیشتر آداب و رسوم ایرانیان را همراه با کمی تغییر و تحول پذیرفته بودند.
ازدواج: رسم ازدواج به عنوان یک رسم مقدس در اسلام ، مورد تشویق مؤکد قرار گرفته است . ازدواج در هر منطقه ای ، دارای رسم و رسومات خاصی می باشد . اسماعیلیان ایران ، با توجه به منطقه و محلی که در آن سکونت داشتند، مراسم مربوط به ازدواج را انجام می دادند . اسماعیلیان خراسان ، کرمان ، مشهد و جنوب ایران ، همان رسم هایی را برای ازدواج رعایت می کنند که این مناطق ، رعایت می کنند .
مراحل ابتدایی آن با خواستگاری پسر از دختر و خانواده او ، و کسب رضایت خانواده او انجام می گیرد. مراسم عقد و خطبه عقد ، برگزار می شود ، اگر به محضرهای اثنی عشری مراجعه کنند ، مانند اثنی عشری ها ، خطبه عقد خوانده می شود ، و اگر جماعت خانه ها مسئول برگزاری مراسم ازدواج باشند ، این مراسم همراه با خطبه عقد با کمی تفاوت ، صورت می گیرد . مراسم عروسی در میان اسماعیلیان ، تابع محلی است که در آن قرار دارند . هر رسمی که در منطقه ای برای مراسم عروسی وجود داشته باشد ، اسماعیلیان آن منطقه ، تابع آن رسم می باشند (مصاحبه،اهالی روستای دیزباد،۱۳۹۱).
این گروه عقیده دارند ، مهریه باید کم باشد و داماد توان پرداخت کردن آن را ، داشته باشد . مهریه ها در ادوار مختلف ، تابع شرایط همان دوره می باشد . گویا مهریه پنج سکه به نیت پنج تن ، از رایج ترین نوع آن می باشد ، در کنار آن ملک و چیزهای دیگر را هم به عنوان مهریه ، انتخاب می کنند. ازدواج با سایر مسلمانان خصوصا دوازده امامی ها ، در مذهب اسماعیلیان ، رایج می باشد و مانعی ندارد (مصاحبه، انجمن سماعیلیان مشهد،۱۳۹۱).
طلاق: طلاق به عنوان عملی حلال اما منفور در نظر گرفته شده است ، در آئین اسماعیلیان ، اصل بر تعهد و برقراری صمیمیت ، بین زوجین می باشد . ابتدا تلاش می شود تا از طلاق جلوگیری شود . اما طلاق هم در این آئین وجود دارد ،کما اینکه علی پسر آقاخان سوم ، به دنبال مسائلی در زندگی ، همسرش را طلاق داد. اسماعیلیان ایران ، برای انجام طلاق تابع شرایط طلاق در ایران می باشد و تفاوتی با آن ندارد .
اسماعیلیان ایران تا مدت ها پس از فرمان ۱۹۰۵ آقاخان سوم ، جشن ها و مراسم های خود را همراه با اثنی عشری ها برگزار می کردند ، آنها در مراسم ها و آئین های دوازده امامیان ، شرکت می کردند . از دوره آقاخان چهارم این جشن به صورت اختصاصی و مجزا ، همراه با تحولاتی به خصوص در زمینه برگزاری جشن ها همراه با اعتدال ، صورت گرفت . با این وجود مراسم هایی در زمان آقاخان سوم ، وجود داشت که به صورت خاصی در ایران برگزار می شد و نمونه هایی از آن را هم پیروان آن ها در سایر سرزمین ها خصوصا در هند در کنار مقبره آقاخان اول ، برگزار می کنند . از جمله این مراسم ها ، مراسم مربوط به دهه محرم می باشد . در این مراسم غذا دادن به مردم خصوصا فقیران ، به عنوان یک عمل همراه با صواب انجام می گیرد ، شبیه به آنچا شیعیان اثنی عشری ، به عنوان نذر در نظر می گیرند .
عزاداری محرم : عزاداری دهه اول محرم ، در محلات به ویژه شهر پایین ، محل اقامت حسنعلی شاه آقاخان محلاتی ، انجام می گیرد و طی این مراسم ، عده زیادی اطعام می شوند .
زمان آقاخان سوم ، عطاءالله خان آقاخانی پسر عموی آقاخان ، مسئول برپایی مراسم عزاداری بود ،هنگامی که او به ایران می آمد ، از هر طرف ، اعضای فرقه های مختلف اسماعیلیه ، به محلات می آمدند و اگر نمی توانستند بیایند ، از طرف خود نماینده ، می فرستادند .محل اجتماع در حسینیه ای بود، که آقاخان اول ، بنّا نموده اند . عطاءالله آقاخانی ، مسئول تهیه و رساندن غذا ، به فقرا و بی بضاعتان بود ، هرکس نذری داشت ، آن را به محلات می آورد تا نماینده آقاخان ، تقسیم کند .
ازجمله کارهایی دیگر که در این مراسم انجام می شد، حرکت عَلَم آقا خان بود ، که آن را از حسینیه خارج می کردند و کسانی که صلاحیت داشتند و پدر در پدر، زیرعلم بوده اند (علمداران سرکاری ) ، زیر آن علم ، قرار می گرفتند . با حضور نماینده خانواده آقاخانی ، علم را به حرکت درمی آوردند .علم را به سمت تمام حسینیه ها ، حرکت می دادند . آن حسینیه ها به محض دیدن این علم بیرون می آمدند و استقبال می کردند . تمام این افراد ، همراه با هم ، به سمت حسینیه آقاخان ، پیش می رفتند، و در آنجا مورد پذیرایی ، قرار می گرفتند ، وبا هم عزاداری می کردند . سپس همه با هم ، از حسینیه خارج می شدند ،و علم آقاخان ، آنان را تا در حسینیه ، مشایعت می کرد .
نخلی ، از طرف مریدان مخصوص حرکت می کرد ، اما از حسینیه خارج نمی شد ، ولی سایر نخل ها ، از سایر حسینیه ها ، به سمت حسینیه آقاخان، آورده می شد . نخل آقا ، در حسینیه به حرکت درآوره می شد، و به زمین ، گذاشته می شد .