الف) آن چه که پیرامون زیستن را در برگرفته و با آن در فعل و انفعال است.
ب) فضایی با تمامی شرایط فیزیکی، بیولوژی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و …… که همه موجودات زیست کننده در آن و مجموعه روابط بین آنان را شامل می شود.
اگر بخواهیم یک جمع بندی از تعریفهای فوق داشته باشیم، باید بگوییم: «محیط زیست، به تمام محیطی اطلاق می شود که انسان به طور مستقیم و غیرمستقیم به آن وابسته است و زندگی فعالیت او در ارتباط با آن قرار دارد».[۶۱]
با توجه به تعاریف ارائه شده در مورد اصطلاحات حقوق بین الملل و محیط زیست، حقوق بین الملل محیط زیست را میتوان مجموعه قواعد حقوقی بین المللی دانست که هدف آن حفاظت از محیط زیست است».
۲-۴- گونهشناسی محیط زیست
دانشمندان و کارشناسان محیط زیست معتقدند که محیط زیست به دو بخش تقسیم می شود:
۲-۵-۱- محیط زیست طبیعی
محیط زیست طبیعی به آن بخش از محیط زیست اطلاق میگردد که در تشکیل آن بشر نقشی نداشته، بلکه از موهبتهای خدادادی است.[۶۲] بنابرین محیط زیست طبیعی شامل جنگلها، مراتع، کوهها، دشتها، رودخانهها، دریاها، باتلاق، چشماندازها و …. میگردد.[۶۳] عوامل تشکیل دهنده محیط زیست طبیعی، شامل عوامل جاندار (گیاهان و جانوران) و عوامل بیجان (خاک، آب و هوا) میباشد.
۲-۵-۲- محیط زیست مصنوعی یا انسان ساخت
شهرها با تمام اجزاء، قسمت ها و محتوایشان محیط زیست مصنوعی را تشکیل می دهند. بافت محیط زیست مصنوعی و انسان ساخت در حقیقت محصول فرهنگ برنامه ریزی و طراحی بشر است. تا زمانی که انسان برای گذراندن زندگیش با منابع طبیعی و طبیعت سروکار داشت، توان و قابلیت محیط خود را به طور غریزی و یا تجربی رعایت میکرد.
۲-۶- سیر تکوین و توسعه حقوق بینالملل محیط زیست
در عمر کوتاه حقوق بین الملل محیط زیست، شاهد تصویب حجم عظیمی از اسناد بین المللی مرتبط با حفاظت از محیط زیستِ کره زمین هستیم. بیش از ٩٠٠ معاهده دو جانبه، ٣٠٠ معاهده چند جانبه و متجاوز از ٢٠٠ سند مصوب سازمان های بینالدولی، حاوی قواعد مربوط به حفاظت از محیط زیست میباشند. همین روندِ رشد در حقوق داخلی کشورها نیز در رابطه با محیط زیست ملاحظه می شود. امروزه تقریبا تمام کشورهای دنیا، قوانین و مقرراتی را درباره حفاظت از محیط زیست وضع نموده اند که اگر تمامی آنها را جمع کنیم به رقمی بالغ بر ٣٠٠٠ خواهد رسید.
حقوق بین الملل محیط زیست عموماً به صورت قراردادهای دو جانبه میان کشورها و کمیسیونهای بین المللی – منطقهای برای حفاظت از محیط زیست یک منطقه خاص وجود داشت. در این دوره تاریخی که دوره شکل گیری اولیه حقوق بین الملل محیط زیست است، دولتها اقدام به تدوین قراردادهای دوجانبه و غالبا مبتنی بر قواعد روابط متقابل[۶۴] مینمایند. در این دوره تاریخی دولتها موضوعاتی از قبیل حفاظت از رودخانههای مرزی، قانونمندسازی صید و ماهیگیری، حفاظت بخشی از مناطق مشترک یا حفاظت از گونههای خاص گیاه و جانوری را مدنظر داشته اند. توسعه مقررات توسعه حقوق بین الملل محیط زیست قبل از اعلامیه استکهلم ۱۹۷۲ بیشتر جنبه منطقهای بودن و اختصاص به موضوع خاص داشته است. حفاظت از دریاچههای بزرگ در مرز آمریکا و کانادا یا حفاظت از رودخانه راین نمونه خوبی برای حفاظت منطقهای است. کنوانسیونهای بین المللی که بخشی را تحت نظارت قرار داده است، مانند کنوانسیون رامسر ۱۹۷۱[۶۵] که فقط تالابها را تحت پوشش قرارداده است. کنوانسیون حفاظت از پرندگان و حشرات قابل استفاده در کشاورزی که معروف به کنوانسیون پاریس[۶۶] ۱۹۰۲ است، کنوانسیون ۱۹۹۳ حفاظت از گیاه و جانوری یا کنوانسیون لندن[۶۷] است. اما به تدریج در قرن بیستم (اوایل قرن بیستم ۱۹۰۲ -۱۹۱۱) قراردادها به سمت حفاظت محیط زیست مناطق مشترک هم پیش رفت. مثل نظام حقوقی حفاظت از رودخانه راین ۱۹۱۱، این حفاظت نظامی را به وجود آورد که میتوان آن را نظام منطقه مشترک نامید. سیر تکوین و توسعه حقوق بینالملل محیط زیست را میتوان در سه دورۀ مشخص بررسی نمود.
۲-۶-۱- از اعلامیه استکهلم[۶۸] تا اعلامیه ریو
در واقع برگزارى کنفرانس سازمان ملل در زمینه محیط زیست بشرى در سال ۱۹۷۲ در استکهلم، پایتخت سوئد، نتیجه رشد چشمگیر آگاهى جهانى در مورد محیط زیست بینالمللى در دهه ۱۹۶۰ بود برگزارى این کنفرانس که نقطه عطفى در زمینه توسعه سیاستهاى بینالمللى درباره محیط زیست بود با هدف ایجاد یک ساختار بینالمللى برای هماهنگسازى بیشتر اقدامان بینالمللى در زمینه آلودگى محیط زیست و دیگر معضلات زیست محیطى صورت گرفت. برخى از اصول وضع شده در این کنفرانس و نیز نهادها و برنامههاى ایجاد شده در آن اثرات جاویدانى بر جاى نهادند. علاوه بر این موضوعات مطرح شده در این کنفرانس، توافقات حاصل از آن سنگ بناى سیاستهاى بینالمللى زیست محیطى، حداقل تا ۲۰ سال آینده شد. این کنفرانس بر اساس قطعنامه شماره ۲۳۹۸ مجمع عمومی سازمان ملل متحد مورخ ۳ دسامبر ۱۹۶۸ از ۵ تا ۱۶ ژوئن ۱۹۷۲ در استکهلم تشکیل شد در این کنفرانس اسناد بسیار مهمی تصویب شد از جملهاین اسناد میتوان از اعلامیه کنفرانس سازمان ملل متحد در مورد محیط زیست حاوی یک مقدمه و ۲۶ اصل و همچنین یک برنامه عمل مشتمل بر ۱۰۹ توصیه نام برد.