قوانین ماهوی: حقوق و تکالیف اعضای خانواده راتعیین وروابط آن ها را با یکدیگر تنظیم میکند .ولی قوانین شکلی ناظر به تشریفات وشرایط صوری ازدواج وطلاق ودیگر نهادهای خانواده وآئین رسیدگی به دعاویخانوادگی واجرای آرای مربوط به خانواده است .
در خصوص حقوق ماهوی خانواده ، کتاب ها ومقالات و رساله های بسیاری نوشته شده وحقوقدانان وفقهای امامیه واهل سنت نیز در این مورد به تفضیل بحث کردهاند ولی درباره مسائل شکلی وآئین دادرسی کمتر تحقیق شده است .درصورتی که قوانین شکلی دارای اهمیت زیادی است .ضرورت باز شناسی نهادها وتاسیس های ویژه دادگاه خانواده وایجاد روش واحد در رسیدگی به دعاوی خانواده و وجه تمایز آن با توجه به سریع و ساده بودن و عدم رعایت تشریفات دادرسی ولزوم سرعت وسهولت ودقت در دادرسی خاص از اهمیت این تحقیق میباشد.
سازماندهی تحقیق
همان طوری که در اهداف، فرضیهها و سولات تحقیق معلوم گردید. این تحقیق درباره مبانی حاکم بر دادرسی دعاوی خانوادگی و مقایسه تحلیلی آن با آیین دادرسی مدنی میباشد بر این اساس بخش اول به مفاهیم ومبانی خانواده و اهمیت آن و به آیین دادرسی و پیشینه مقررات شکلی دادگاه های خانواده در ایران اختصاص داده شده است در بخش دوم به معرفی مراجع قضائی و شبه قضائی، وابستگان دادگستری و صلاحیت ها مراجع رسیدگی می پردازد. در بخش سوم از چگونگی اقامه دعوی در دادگاه های خانواده آیین دادرسی نکاح و طلاق، تصمیمات دادگاه خانواده است.
در این بخش با توجه به تفا وت های دادرسی در دادگاه های خانواده با آیین دادرسی مدنی مقایسه و مورد بررسی قرار میگیرد.
فصل اول
در این فصل ابتدا با توجه به بیوند میان دو زمینه از رشته حقوق یعنی حقوق خانواده وایین دادرسی مدنی با توجه به ویزگی های دانش حقوق . درحقوق خانواده به نسبت تعر یف واهمیت خانواده با سایر رشتههای حقوق و متمایز بودن دادرسی دردادگاه خانواده با قواعد ایین دادرسی مدنی وبرای تبین مفهوم ایین دادرسی دردادکاه خانواده در اغاز به مفردات بحث ( خانواده . حقوق خانواده .ایین دادرسی خانواده) سبس به مقررات شکلی دادگاه خانواده برداخته می شود
مبحث اول – خا نواده و اهمیت آن
بدوا ضروری است که مفهوم خانواده در علم حقوق و اهمیت آن در منابع حقوق روشن گردد.تا رشته حقوق خانواده ازسایر گرایش های علم حقوق متمایز شود
مبحث اول :تعریف خانواده وحقوق خانواده
خانواده ازدیدگاه جامعه شناسی وروانشناسی وسایر علوم تعاریف متفاوتی دارد ولی در این تحقیق صرفا به تعریف های ازحقوق دانان ازمنظر علم حقوق برداخته می شود
گفتار اول- تعریف خانواده
خانواده کوچکترین، بنیادی ترین و اساسی ترین نهاد اجتماعی است که لا اقل از یک مرد و زن با رابطه زوجین مشروع پدید آمده است[۱].و وجود زوجین شرط حدوث خانواده است نه شرط بقا ی خانواده . بنا براین عنا صر خانواده عبارت است از: الف – رابطه قرابت اعم نسبی یا سببی ب :رابطه تعهد فعلی
اما در قانون مدنی ایران کتاب نهم از جلد دوم به خانواده نامگذاری شده است از مقررات این کتاب درباره الزام به انفاق زوجه و اقارب است مقصود از خانواده در عنوان مذکور،عبارت است گروه مرکب از خویشانی که بین آن ها الزام به انفاق وجود دارد[۲] در تعریف خانواده، اختلاف نظر بیشتر دیده می شود این امر ناشی از تحول خانواده در طول تاریخ با شکل گیری فرهنگ های گوناگون است و همچنین بروز تغییراتی در خانواده به لحاظ وقایع اصلی چهارگانه شامل تولد، فوت، طلاق و ازدواج پس از بروز این وقایع میباشد و همچنین گفته شده است: خانواده، واحدی اجتماعی است که بر اساس ازدواج پدید میآید[۳] که ا ین تعریف خانواده هسته ای و خانواده گسترده نیز شامل میگردد.
خانواده هسته ای عبارت است :زنو شوهروفرزندان تحت سربرستی آنهاست که معمولا با هم زند گی میکنند وتحت ریاست ومد یریت یک شخص براعضای ان است ریا ست ومد یریت شوهروبدرهستند خانواده بدین معنی است که مورد حمایت اعلامیه جهانی حقوق بشر وقوانین جدید واقع شده است
خانواده به معنی عام”یا خانواده گسترده :عبا رتست از:
خانواده گروهی است مرکب ازشخص وخویشان نسبی وهمسراو وگروهی که از یکدیگر ارث می برند۲مو اد ۸۶۲و۱۰۳۲ قانون مدنی که طبقات اقربای نسبی رابیان میکند .گاهی خانواده را به معنی گسترده تری بهکار برده وکلیه خویشان سببی راهم داخل دردانسته اند
ودرمعنای خاص خانواده (خانواده عبارت اززن وشوهروفرزندان تحت سربرستی انهای است که معمولا با هم زندگی میکند تحت ریا ست بدر یا شوهر هستند
گفتار ۲- حقوق خانواده
در ایران حقوق خانواده مشتمل بر مباحث متعددی در روابط بین زوجین(نکاح و طلاق) و روابط بین والدین و فرزندان (نسبت و اثار آن) میباشد.
از نظر دکتر لنگرودی حقوق خانوادگی عبارت است ” مجموع حقوقی که هدف آن ها تنظیم روابط خانوادگی است مانند حضانت و ولایت و حجر، قیمومت و وصایت و مانند اینهاست[۴]۱ و در کتب حقوق خانواده ایران ازدواج- طلاق و انحلال ازدواج- قرابت و نسب موضوعا ت اصلی است مباحثی مانند اطفال خارج از نکاح . اهدای جنین به زوجین نا باور و فرزند خواندگی وسربرستی اطفال وحضانت انان درذیل همان عناوین بحث می شود ولی جرایم علیه خانواده یا خشونت خانگی در کتاب های حقوق خانواده مورد مطالعه قرار نگرفته است.
وهم چنین عنوان دارایی خانواده و مالکیت اموال خانه مشترک و تکلیف این اموال ومنزل مشترک بس از تفریق و جدایی درخانواده مغفول مانده است خانواده کوچکترین و بینادی ترین واساسی ترین نهاد اجتماعی است وهمان تعبیری است که مقدمه ی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (خانواده واحد بینادین جامعه و کانون اصلی رشد وتعالی انسان است….)به منظوربیان اهمیت خانواده به کاربرده است.اما هنوز جایگاه خانواده انچنان که باید شناخته نشده است ازنمود های بارز این مدعا قرار دادن حقوق خانواده در حوزه حقوق مدنی است در حالی که خانواده چیزی فراتراز یک قرار داد خصوصی استارتباط زوجین نیز فرا تراز ان است که در قالب هنجارهای صرف حقوقی جای گیرد در صورت بروز اختلاف بین زوجین دعاوی انان با همان مقررات لازم الاجرا دردیگر دعاوی رسیدگی می شود درصورت که باید تفکیکی در روش دادرسی این دو دعوا به عمل اورند.
در صلاحیت نسبی از بین دودادکاه که ازلحاظ ذاتی صالح میباشد”دادگاهی که باید به دعوای خاص رسیدگی نماید انتخاب می شود “