در اینکه آیا تخلف از حکم ماده ۱۱۰۳ قانون مدنی ضمانت اجرا دارد یا نه، اتفاقنظر وجود ندارد. برخی از حقوق دانان حکم مندرج در ماده ۱۱۰۳ را فقط یک حکم ارشادی میدانند و در مقابل، عدهای دیگر تخلف از حکم مندرج در این ماده را واجد ضمانتاجرا میدانند (ظفری، ۱۳۹۰).
مرز بین حسن معاشرت و سوءمعاشرت، دقیقاً تعیین نشده است. اما به طور کلی میتوان گفت خروج از این مرز و تغییر آن به سمت سوءمعاشرت، زوجین را در معرض نشوز قرار میدهد. ماده۱۱۳۰ قانون مدنی نشوز زوج را تحت ضمانت اجرای مدنی قرار داده، و علی رغم تردید در کارایی ضمانتهای کیفری در کانون خانواده ضمانت برخی اساتید حقوق، جرمانگاری نشوز مرد را ضروری میدانند (ظفری، ۱۳۹۰).
این پایاننامه با بررسی مصادیق حسنمعاشرت در فقه و حقوق ایران، صمیمیت زوجین را در کردار اسلامی مورد توجه قرار می دهد.
۱-۲- ضرورت انجام تحقیق
صمیمیت در زوجین یکی از مسائلی است که نقش تعیینکنندهای در روابط بین فردی دارد به طوری که میتواند زندگی موفق را پیشبینی کند و از جمله عواملی است که در اسلام تأکید زیادی بر آن شده است، صمیمیت در تمام ابعاد زندگی زناشویی تأثیر دارد، از روابط کلامی گرفته است تا روابط جنسی بین زوجین، وقتی که صمیمیت در بین زوجین به وجود میآید زوجین بهترین لحظات زندگی را تجربه میکنند و میتوانند با تاون بیشتری در برابر ناملایمات زندگی در کنار هم بمانند و لحظات خوب بیشتری را داشته باشند، وجود روابط صمیمانه بین افراد از اهمیت خاصی برخوردار است. چنین روابطی بر بهزیستی فیزیکی، روانشناختی و توانایی افراد در جهت عملکرد مؤثر در زمینههای مختلف فردی، خانوادگی و شغلی مؤثر است. ایجاد و دوام رابطه صمیمانه توسط پیوندهای هیجانی خاصی تقویت میشود همچنان که روابط سالم در زندگی منافع و پیامدهای مثبتی را دربردارد، روابط غیررضایتبخش سلامت جسمانی و روان شناختی افراد را به خطر میاندازد. صمیمیت احساس نزدیکی، تشابه و رابطه شخصی عاشقانه یا هیجانی با شخص دیگر است و مستلزم شناخت و درک عمیق فرد دیگر به منظور بیان افکار و احساساتی است که به عنوان منشا تشابه و نزدیکی به کار می رود. صمیمیت یک فرایند تعاملی است و شامل ابعادی مرتبط به هم است. محور این فرایند شناخت، درک، پذیرش، همدلی با احساسات فرد دیگر، قدردانی و پذیرش دیدگاه اوست. صمیمیت، تنها یک تمایل یا آرزو نیست؛ بلکه یک نیاز اساسی و واقعی بوده و مفهوم وسیعی دارد که شامل خودافشایی، رابطه جنسی، نزدیکی هیجانی، بدنی و عقلی است.
حسن معاشرت و خوشرفتاری عامل اصلی در جهت رشد معنویت و زمینهساز آسایش و آرامش در کانون خانواده و پایه رشد فکری و تربیت صحیح فرزندان توصیف است. این امر در رشد و پیشرفت جامعه و غنای فکری افراد مؤثر است. لذا تبیین ارکان رفتاری زوجین که تأثیر غیرقابل انکاری بر روابط شخصی آن ها و نیز تربیت فرزندان دارد، و بررسی این امر در فقه و قانون، و آگاهی از ضمانت اجرای سوءمعاشرت زوجین بر تمام خانواده ها امری ضروری به نظر میرسد.
صمیمت به وفور در احادیث و قرآن مورد تأکید واقع شده و پیامبر و امامان معصوم دین مبین اسلام زندگی و رفتار و کردارشان، نمونه عالی صمیمیت در بین زوجین بوده است، اما برخی سودجویان و عنادورزان، به طرح بعضی شبهات و سوءاستفاده از این موضوع نمودهاند، بنابرین انجام پژوهشهایی که بتواند به طراحی این شبهات و پاسخهای این شبهات بپردازد میتواند نقش تعیینکنندهای در روشنسازی و سرمشقدهی به خانواده ها و مخصوصا زوجین باشد، با توجه به مطالب ذکر شده و اهمیت صمیمیت در روابط بین فردی زوجین و تاکیدات اسلام بر صمیمت در بین زوجین، هدف پژوهش حاضر بررسی نقش صمیمیت در بین زوجین از دیدگاه اسلام میباشد.
۱-۳- اهداف تحقیق
هدف نهایی این تحقیق نشان دادن سبک رفتاری زوجین در سایهی صمیمیت و حُسن رفتار است. همچنین بررسی عواقب سوءمعاشرت و آگاهی آنها به حقوق و وظایفشان جزء اهداف است. به طور کلی اهداف این تحقیق عبارتند از:
-
- یافتن مصادیق تمثیلی حُسن معاشرت و صمیمیت در نظر عرف، قانون و فقه
-
- بررسی آیات و روایات مربوط به روابط عاطفی زوجین
-
- یافتن مواردی از سلوک بین زوجین در قانون که توصیهای هستند و مواردی که دارای ضمانت اجرا هستند
- بررسی اثرات سوءمعاشرت زوجین بر حقوق و تکالیفشان
۱-۴- سوالات پژوهش
۱-۴-۱- سوال اصلی
- مستند فقهی و حقوقی تکلیف زوجین در صمیمیت و حُسن رابطه با یکدیگر چیست؟
۱-۴-۲- سوال فرعی
-
- مصادیق بارز صمیمیت و حُسن معاشرت در فقه و حقوق کدامند؟
- ظاهر آیاتی چون آیه ۳۴ سوره نساء که بیانگر مجوز تنبیه بدنی زوجین و سوءمعاشرت با اوست چگونه با دلایل شرعی مبنی بر حُسن معاشرت سازگاری دارد؟
۱-۵- فرضیه های تحقیق
-
- الزام به صمیمیت زوجین و سلوک مبتنی بر کردار صحیح، بر اساس منابع فقهی کتب و سنت و عقل قابل اثبات است.
-
- مصادیق حسن معاشرت در ظرف عرف و عادت جای میگیرند و حصری نیستند، ولی از بارزترین آنها میتوان خوش زبانی و مدارا، سکونت مشترک، پرهیز از اعمال مضر به سلامت جسمی و روحی یکدیگر، پرداخت نفقه، تمکین، اختصاص دادن زمان به همسر، همکاری در امور خانواده، اظهار محبت، هدیه دادن و سوغات آوردن، پرستاری از همسر را نام برد.
- با تدقیق در آیات قرآن و روایت از دید مفسرین، معلوم می شود این تناقض ظاهری است و آیات توصیه به سوءمعاشرت ندارد.
۱-۶- پیشینه تحقیق
مقاله ای با عنوان بایستههای اخلاقی همسران و نقش آن در تربیت فرزندان توسط علیاحمد پناهی و احمد حسین شریفی، در مجله معرفت اخلاقی زمستان ۱۳۸۸، شماره ۱ به چاپ رسیده است که این مقاله، با رویکرد تحلیلی و نظری به بررسی بایستههای اخلاقی همسران و آثار آن در تحکیم خانوادهمیپردازد. نویسندگان تأکیدمیکنند از منظر آموزههای دینی و روانشناختی، هر یک از همسران در برابر دیگری وظایفی دارند که التزام به آن ها در ایجاد فضای مثبت و با نشاط خانوادگی، تأثیر قابل توجهی دارد. تکریم، رعایت ادب، قدردانی، خوشخلقی، محبت، خوشبینی، صیانت از آبروی یکدیگر، مدار و … از مسائلی است که همسران با عمل به آن ها،میتوانند روابط میان خود را جذاب و مستحکم سازند. نویسندگان با نگاهی روانشناختی به آموزههای مذبور، اذعانمیکنند که تعهد همسران به وظایف اخلاقی، موجب احساس همگرایی و همدلی مثبتاندیش شده و فضای خانوادگی در اثر این نتایج، بالنده و بانشاط خواهد شد. همچنین فرزندان چنین خانوادهای در اثر یادگیری اجتماعی و مشاهدهای، به سوی خیر، صلاح و تعهدمداری سوق پیدا میکنند.