د) لاخَیرَ فی کثیِرٍ مِّن نَّجوَاهُم اِلّا مَن اَمَرَ بِصدَقهٍ اَو مَعروُف ٍ اَو اِصلح بَینَ النَّاسِ وَ مَن یَفعَل ذلک ابتغاءَ مَرضاتَ الله فسوف نُوَتِیهِ اَجراً عظیماً . (نساء / ۱۱۴ ).
در بسیاری از سخنان در گوشی ( و جلسات محرمانه) آن ها ، خیر و سودی نیست مگر کسی که برای خشنودی پروردگار چنین کند ، پاداش بزرگی به او خواهیم داد . نجوا و سخنان در گوشی و تشکیل جلسات سرّی در قرآن کریم غالباً به عنوان یک عمل ناپسند و شیطانی شناخته شده است .
همچنین نجوا در حضور جمعیت باعث سوء ظن و حتی بدبینی میان دوستان می شود . به همین دلیل بهتر است که از این موضوع استفاده نشود مگر در موارد استثنائی و ضروری .
یکی از مواردی که بنا بر ضرورت نجوا در آن مجاز شناخته شده است ، مسئله مربوط به اصلاح میان مردم است که ممکن است در آن آشکارا سخن گفتن مانع اصلاح شود . ( مکارم شیرازی و همکاران، ۱۳۸۸ ، ج۴، صص۱۲۷ -۱۲۶ ) .
گفتار دوم :پیشینه سازش در روایات
سازش علاوه بر داشتن جایگاه ویژه در آیات متعدد قرآن کریم ،در روایات نقل شده از پیامبر اکرم (ص)و ائمه معصوم (علیهم السّلام) نیز مورد توجه قرار گرفته است .
بند اول : روایات نقل شده از پیامبر اکرم (ص)
الف) از مهمترین روایاتی که در باب مشروعیت صلح و سازش از پیامبر اکرم(ص) نقل شده حدیث ذیل است :« الصلح جائزٌ بین المسلمین إلّا صلحاً حرَّمَ حلالاً أو احلَّ حراماً »( حرالعاملی، ۱۴۰۱ ه.ق، ج ۱۸ ،ص۱۵۵ ). صلح میان مسلمانان جایز و صحیح است، مگرصلحی که حلالی را حرام کند یا صلحی که حرامی را حلال کند. لازم به ذکر است که «جایز» بودن صلح میان مسلمانان به معنای عدم لزوم عقد صلح نیست ، بلکه منظور صحیح ، مقبول و پسندیده بودن صلح و سازش میان مسلمانان می‌باشد .
ب) از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که ایشان فرمودند :« اِتَّقوُا اللهَ و اَصلِحوُا ذاتَ بَینِکُم » ( نهج الفصاحه ،۱۳۸۶ ،ص۴ ). از خدا بترسید و میان خویشان اصلاح کنید .
ج) در حدیث دیگری پیامبر اکرم(ص) می فرمایند :
«بِاَفَضَل مِن دَرَجه ِالصیام والصَّلوهَ والصَّدقَهَ ، اِصلاحُ ذات البیَنَ فَاِنَّ فَسادَ ذاتِ البین هِیَ الحالِقهُ . »(نهج الفصاحه ،۱۳۸۶ ،ص۳۴ ).
می خواهید شما را از چیزی که بهتر از روزه و نماز و صدقه است ، خبر دهم ؟ اصلاح میان کسان ، زیرا فساد میان کسان مایه هلاکت است .
د) همچنین در کتاب تفسیر نمونه از پیامبر (ص) آورده اند به ابوایوب فرمود :
«َالا اَدلِکَ عَلی صدقهُ یحبُّها الله و رَسولهِ ، تصلح بَین الناس اِذا تَفاسدوا و تَقرَّبَ بَینهُم اِذا تَباعدوا »
آیا تو را از صدقه ای آگاه کنم که خدا و پیامبرش آن را دوست دارند .
هنگامی که مردم با یکدیگر دشمن شوند آن ها را اصلاح ده و زمانی که از هم دور گردند آن ها را به هم نزدیک کن. (مکارم شیرازی و همکاران ،۱۳۸۸ ،ج۴ ، صص۱۲۸-۱۲۷ ).
هـ ) انَّ الله اُحَبَّ الکذب فی الصَّلاح و ابغَضَ الصدِق فی الفساد ( حرالعاملی ،۱۳۹۷ ه.ق ، ج۱۲ ،ص۲۰۲ )
به راستی خداوند دروغی را که باعث اصلاح باشد دوست دارد و راستی را که موجب فساد گردد ،دشمن می‌دارد.
بند دوم : روایات نقل شده از ائمه معصوم علیهم السّلام
الف) سَمِعتُ اَبا عَبدِاللهِ (ع) یَقوُلُ :«صَدَقَهُ یُحِبُّها الله اِصلاحُ بَینِ النّاسِ اِذا تَفاسَدوُ ا ، و تَقارُبُ بَینِهِم إِذا تَباعَدوا » امام صادق (ع) فرمود : صدقه ای که خدا دوست دارد اصلاح کردن میان مردم است هنگامی که روابطشان تیره گردد و نزدیک کردن آن ها به یکدیگر است هنگامی که از هم دور شوند.( کلینی رازی ،۱۳۹۰ ،ج۴ ،ص۴۳۵ ).
ب) عن ابی عبدالله (ع) قالَ :« لَاَن اُصلِحَ بَینَ اثنینِ اَحَبُّ اِلَیَّ مِن اَن اَتَصَدَّقَ بّدِینارَینِ .»
امام صادق (ع) فرمود : این که میان دو کس صلح دهم برایم محبوب تر از این است که دو دینار صدقه دهم . (همان‌جا )
ج) عَن مُفضَّل قالَ :« اَبوُ عَبدِالله (ع) : اِذا رَاَیتَ بَینَ اثنَینِ مِن شِیعَتِنا مُنازَعَهً فَافتَدِها مِن مالِی »
مُفضَّل می‌گوید : امام صادق (ع) فرمود : هر گاه میان دو تن از شیعیان ما دعوایی دیدی ، از مال من بده و آن دعوا را بخوابان . (همان‌جا )
د) عن اَبِی عَبدِالله (ع ) قالَ: «المُصلِحُ لَیسَ بِکاذِبٍ .»
امام صادق (ع) فرمود : صلح دهنده دروغگو نیست .
در توضیح این روایت نوشته شده : اگر کسی برای اصلاح بین دو نفر دروغ بگوید، دروغگو نیست و سخن دروغ او از باب دفع افسد به فاسد جایز است . (همان ، ص۴۳۶ ) .
هـ ) عَن مُعاوِیَهَ بن ِ و َهبٍ اَو مُعاوِیَهَ بن ِ عَمَّارٍ ، عَن اَبی عَبدِالله (ع) قالَ : قالَ: ابلغ عَنِّی کذّا وَ کَذا؛ فی اَشیاءَ اَمَرَ بِها ، قُلتُ : فَاُبَلِّغُهُم عَنکَ و َ اَقوُلُ عَنِّی ما قُلتَ لِی وَ غَیرَ الَّذی قُلتَ ؟
قالَ : نَعَم ، اِنَّ المصلِحَ لَیسَ بِکَذَّابٍ ، { اِنَّما هُوَ الصُّلحُ لَیسَ بِکَذِبٍ }.
معاویه بن وهب یا معاویه بن عمّار گوید :امام صادق(ع) درباره ی مطالبی که دستور ابلاغ آن را داده بود ، فرمود : از جانب من چنین و چنان بگو . گفتم : آیا می توانم از جانب شما مطلب را به آنان برسانم و آنچه را فرمودی و چیزهای دیگری غیر آنچه فرمودی از جانب خودم بگویم ؟ فرمود :آری ، اصلاح دهنده دروغگو نیست { آن صلح دادن است نه دروغ } . (همان ، ۴۳۷ ).
و) از امام موسی کاظم (ع) نقل شده که ایشان فرموده اند :
« طوبی لِلمُصلِحینَ بَینَ النّاسِ، اولئِکَ هُمُ المُقرَّبون یوم القیامه » (محمدی ری شهری ،۱۳۹۱ ،ج۵ ،ص۳۸۸ ) خوشا به حال اصلاح کنندگان بین مردم، که آنان همان مقرّبان روز قیامت اند .
ی) امام علی (ع) نیز در نهج البلاغه در نامه ۴۷ فرموده اند:
« ِانِّی سَمِعتُ جَدَّکُما رسول الله(ص)یقول: صَلَاحُ ذاتِ البَینِ أَفضَلُ مِن عَامّهِ الصَّلاهِ وَ الصِّیامِ .» (نهج البلاغه،نامه۴۷، ص ۵۵۹ ).
از جد شما پیامبر(ص) شنیدم : اصلاح رابطه میان مردم از انواع نماز و روزه مستحب هم ، برتر است . با دقّت در روایات نقل شده ، می توان به این واقعیت رسید که صلح و سازش بین طرفین اختلاف ، در آیین دینی ما دارای جایگاه والا و مهمی است .
اهمیّت به نهاد سازش به اندازه ای است که بیان سخنی غیر از واقعیت برای صلح و سازش ، جایز و صحیح دانسته شده است.حتّی اصلاح میان مردم از اعمالی همچون: صدقه، نماز و روزه مستحبی نیز بهتر و با ارزش تر تلقی شده است .
مبحث سوم : پیشینه قانونی سازش
نهاد سازش علاوه بر سابقه فقهی بسیار قوی ، در قوانین نیز دارای جایگاه ویژه ای بوده است به گونه ای که هم در قوانین سابق کشورمان و هم در قوانینی که در حال حاضر در جریان اجرا قرار دارند مورد توجه مقننن قرار گرفته است .
گفتار اول : پیشینه سازش در قوانین سابق
منظور از قوانین سابق ، قوانینی است که در ادوار قبلی قانونگذاری به تصویب رسیده بود و با تصویب قوانین جدید مدّت اجرای آن ها منتفی شده و جای خود را به قوانین جدید داده‌اند .
بند اول : قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب ۱۳۲۹ هجری قمری
