بیان مسئله
اخیراًً موضوع عفو و بخشش به عنوان یکی از موضوعات مهم در علم روانشناسی مطرح شده و در بسیاری از متون دینی، با هدف رسیدن به زندگی سالمتر و آرام تر بر صلح و دوستی و بخشش تأکید فراوانی شده است. بخشش یک ویژگی است که در چند دهه اخیر در کشورهای غربی به صورت تجربی مورد پژوهش قرار گرفته و در ایران نیز در چند سال گذشته این ویژگی در پژوهش های روان شناختی وارد شده است.
بخشش یکی از فرایندهای روان شناختی و ارتباطی برای افزایش سلامت روان و التیام آزردگی است که لازمه ی رشد عاطفی ، ارتباطی ، روحانی و جسمانی انسان است . یکی از معدود واقعیت‌های مسلم زندگی بشری این است که نمی توان انسانی را یافت که هرگز احساس آزاردگی ، سرخوردگی ، مورد خیانت واقع شدن ، نومیدی و ظلم را از سوی انسانی دیگر تجربه نکرده باشد . در چنین مواردی احساسات منفی مانند خشم ، رنجش و یأس امری است و وجود انگیزه برای اجتناب از منبع آزار یا میل به جبران و انتقام نیز عادی است ( مک کالوگ[۳] ، ۲۰۰۱) . بنا به گفته ی مک کالوگ (۲۰۰۱) ، واکنش انسان‌ها در برخورد با رنجش به صورت اجتناب ، انتقام و گذشت نمایان می شود . اجتناب با فاصله گرفتن از فرد خاطی است و انتقام ، یافتن فرصت برای صدمه زدن به او . انتقام قدرتمندترین واکنش های هیجانی از خشم یا اهانت و پرخاشگری را بر می انگیزد ( برادفیلد و آکینو[۴] ، ۱۹۹۹) . با توجه به اینکه انتقام محرک بسیاری از اعمال ننگ آور انسان مانند دیگر کشی ، خودکشی ، تروریسم و نسل کشی است ، نیاز به گزینه سوم یعنی بخشش به عنوان یک فرایند ارتباطی مؤثر و عملی انسانی در رویارویی با خطا و بی عدالتی ، آشکار می شود( زندی پور و یادگاری ، ۱۳۸۶) .
بخشش عبارت از خصوصیتی که بر اثر آن فردی که مورد آزار یا صدمه کسی قرار گرفته، از خطای فرد خاطی می گذرد همچنین بخشودن، فرصتی برای جبران و بازسازی اعتماد است (مک کالوگ و همکاران،۱۹۹۸؛ به نقل از احتشام زاده و همکاران، ۱۳۸۹) .
هارگریو [۵](۱۹۹۴) بخشودگی را تلاشی برای حفظ عشق و اعتماد در روابط، و پایان دادن به سوگیری‌های آسیب می‌داند. وقتی که در روابط میان افراد بویژه اعضای خانواده و زوجین، عدالت و انصاف نادیده گرفته شود، افراد احساس می‌کنند که در این رابطه متضرر شده اند در نتیجه برای گرفتن حق از شیوه های مخرب مثل رفتارهای بدبینانه، خشم، دشمنی و آسیب رساندن به سایر افراد بروز می‌کند ( بوزمنی، ناجی و کراسنر[۶]، ۱۹۸۶) . هارگریو(۱۹۹۴) معتقد است این روش ویرانگر برای کسب حقوق خود، موجب آسیب و ایجاد درد و رنج در خانواده می شود. برخی افرادی که قربانی آزارهای خانواده هستند همواره دوره های متناوبی از احساس شرم / خشم[۷] و َآشفتگی[۸] راتجربه می‌کنند.
مک کالوف و همکاران (۱۹۹۷) سه سیستم مشارکت کننده در فرایند بخشودگی را پیشنهادکرده است. اولین سیستم، صمیمت – همدلی[۹] ( عامل مرکزی بخشودگی ) می‌باشد. دومین سیستم، نشخوار[۱۰] که آشفتگی بین فردی را تشدید می‌کند و برای پیش‌بینی انگیزه انتقام جویی[۱۱] مهم است. سومین سیستم،بازگشت صمییت بین فردی است که از رفتار های دوری از مقصر جلوگیری و رفتارهای آشکار کننده آشتی را تسهیل می‌کند(احتشام زاده و همکاران، ۱۳۸۹).
روانشناسان بخشش را به دونوع آگاهانه و ناآگاهانه تقسیم کرده‌اند(پارک[۱۲]، ۲۰۰۳) . از نظر بخشش باعث افزایش و رشد سطح احترام و اعتماد به نفس افراد و کاهش فشار خون می شود همچنین کمک می‌کند که افراد راحتتر بخوابند و بتواند افکار مثبت را جایگزین افکار منفی کنند. یکی از راه های مؤثر و مطمئن برای عفو کردن و فراموش کردن رنج های گذشته این است که در مقاصد و هدف‌های بی نهایت بزرگ مستغرق شویم در نتیجه مخالفت‌ها و عداوتهایی که با آن مواجهه می‌شویم برای ما چندان اهمیت نخواهد داشت. زیرا همه چیزجز هدف و مقصود خود را فراموش خواهیم کرد (مشتاق، ۱۳۹۰). بخشش با عواطف مرتبط است واتسون و تلگن[۱۳] (۱۹۸۵) عواطف را به دو بعد عاطفه مثبت و منفی تقسیم می‌کند. استعداد عاطفی در انسان، با تضعیف خودخواهی و سوق دادن انسان به سوی دیگران سبب رشد بسیاری از فضایل در او می شود. این فضایل شامل کلیه کمالاتی است که بر اساس دیگرخواهی در انسان به وجود می‌آید از قبیل محبت و دوستی، ایثار و فداکاری، عفو و گذشت، بذل و بخشش، تعاون و همکاری، دلسوزی و غمگساری (سادات،۱۳۸۱).
بلینگ[۱۴] و همکاران(۲۰۰۵) توصیف می‌کنند وقتی افراد خطا و خطا کار را می بخشند آن ها به پردازش شناختی، عاطفی و رفتاری خطا می پردازد و پاسخی مثبت در جهت بخشیدن خطا بروز می‌کند. وقتی فردی تصمیم می‌گیرد تا رفتارهای فرد خطا کار را ببخشد یک تغییر در تجربه عاطفی خود احساس می‌کند. در بخشش فرد آسیب دیده از پاسخهای عاطفی و هیجانی منفی رها می شود و پاسخهای هیجانی مثبت را تقویت می‌کند( بساک نژاد، ۱۳۹۱) .
وقتی افراد تحت شرایطی قرار می گیرند که به آن ها امکان می‌دهد احساس خوب داشته باشند به احتمال بیشتری به دیگران کمک می‌کنند، دوستانه رفتار می‌کنند، علاقه بیشتری به یکدیگر نشان می‌دهند، در مورد خودشان و دیگران بخشنده تر می‌شوند. عاطفه مثبت براشتیاق ما به کمک کردن به دیگران تأثیر دارد( سید محمدی ، ۱۳۸۵).
خانواده مرکز آموزش و تجربه و عشق و صفا و صمیمیت و ایثار و عطوفت است. الفبای حقوق خانواده در اسلام بر پایه محبت پی ریزی شده و بنیاد خانواده فطرتاً بر پایه عواطف و ارزش‌ها از این رو در اسلام ارکان نظام خانواده بر اصول اخلاقی چون رحمت، عفو و فضل اغماض و گذشت، صلح و رعایت مصلحت خانواده، صفا و صمیمت، احترام و کرامت استوار است . خانواده از حیث کیفیت روابط درونی و میزان استحکام آن ها به سه تیپ تقسیم می‌شوند.الف) خانواده متزلزل ب) خانواده متعادل ج) خانواده متکامل، یکی از ویژگی‌های خانواده متعادل بزرگواری و گذشت است که سنگ بنای رفیع خانواده متعادل است . یکی از راه های مؤثر در ارتباطات خانواده بخشش و گذشت و چشم پوشی از اشتباهات یکدیگر و فرصت دادن به یکدیگر برای جبران خطاهای احتمالی از رمزهای یک خانواده سالم و موفق است( میرخانی ، ۱۳۸۰) .
چفی، مک لئود و اتکین (۱۹۷۱؛ به نقل از جوکار و رحیمی، ۱۳۸۶) در زمینه شکل گیری ارتباطهای خانوادگی به دو گونه جهت گیری گفت و شنود و همنوایی[۱۵] اشاره کرده‌اند. از ترکیب این دو نوع جهت گیری چهار نوع خانواده پدید می‌آید که عبارت اند از : الف) خانواده توافق کننده ب) خانواده کثرت گرا ج) خانواده محافظت کننده ت) خانواده بی قید.
خانواده ها با روش های تربیتی خود و ارتباط قوی بین اعضای خانواده از یکدیگر تأثیر می‌پذیرند در نتیجه عواطف مثبت در آن ها بیشتر و از عواطف منفی کاسته می شود. با توجه به اینکه پژوهش‌ها نشان داده که بخشش در سلامت روانی و کاهش افسردگی، اضطراب، خشم و همچنین در روابط بین فردی به افراد کمک می‌کند تصمیم برآن شد که بر روی این موضوع (نقش واسطه ایی الگوهای ارتباطی خانواده در رابطه بین عواطف مثبت و منفی وبخشش ) مطالعه ایی صورت گیرد بنابرین در این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال هستیم: آیا الگوهای ارتباطی خانواده نقش واسطه ایی را بین عواطف مثبت ومنفی و بخشش ایفا می‌کند ؟
اهمیت و ضرورت پژوهش:
