۴-۱) اهداف پژوهش

۱- تعیین میزان اثر بخشی آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری بر کاهش باورهای غیر منطقی در معتادان به مواد مخدر

۲- تعیین میزان اثربخشی آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری بر افزایش تاب آوری در معتادان به مواد مخدر

۳- تعیین ماندگاری تاثیر آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری بر کاهش باورهای غیر منطقی معتادان در دوره پیگیری

۴- تعیین ماندگاری تاثیر آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری بر افزایش تاب آوری معتادان به مواد مخدر در دوره پیگیری

۵-۱) فرضیات:

آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری بر کاهش باورهای غیر منطقی معتادان به مواد مخدر تاثیر دارد.

آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری بر افزایش تاب آوری معتادان به مواد مخدر تاثیر دارد.

۶-۱) تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم

۱-۶-۱) معتاد:

تعریف نظری:

معتاد فردی است که از راه های گوناگون نظیر خوردن، تزریق، دود کردن یا استنشاق، یک یا چند ماده مخدر را باهم به صورت مداوم مصرف می‌کند و در صورت قطع آن با مسائل جسمانی، رفتاری یا هردو مواجه می شود (ستوده ناورودی،۱۳۹۱).

تعریف عملیاتی:

افرادی که وابستگی به مواد پیدا کرده‌اند و دوره ترک در کمپ را می گذرانند.

۲-۶-۱) تفکرات غیر منطقی

تعریف نظری:

هر نوع فکر، هیچان، یا رفتاری که باعث تخریب نفس و متلاشی نمودن نفوذ خود می شود و نتایج مهم آن اختلال در تندرستی انسان است ( الیس^[۱۳]، ۱۹۷۷؛ به نقل از امین خوئی، ۱۳۷۷).

تعریف عملیاتی:

میانگین نمره ای که فرد در پرسشنامه IBT^[14] (۱۹۶۹) به دست می آورد. در این پرسشنامه کمترین نمره ۱۰۰ و بیشترین نمره ۵۰۰ است. نمره بالا نشان دهنده تفکرات غیر منطقی بالا و نمره پایین نشان دهنده تفکرات غیر منطقی پایین است.

۳-۶-۱) تاب آوری

تعریف نظری:

تاب آوری به فرایند پویای انطباق مثبت با تجربه های تلخ و ناگوار اطلاق می شود. تاب آوری، که «مقاومت در برابر استرس» یا «رشد پس از ضربه» نیز نامیده شده است، در امتداد یک پیوستار با درجات متفاوت از مقاومت در برابر آسیب ها روانشناختی قرار می‌گیرد. تاب آوری بر حسب این تعریف فراتر از جان سالم بدر بردن از استرس ها و ناملایمات زندگی است (بونانو،۲۰۰۴).

تعریف عملیاتی:

در این پژوهش منظور از تاب آوری نمره ای است که آزمودنی ها در پرسشنامه تاب آوری کونور و دیویدسون (۱۹۹۸) به دست می آورند.

۴-۶-۱) مهارت های مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری

تعریف نظری:

مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری به خانواده ای از درمان های مدیریت استرس گفته می شود که بر رویکرد شناختی-رفتاری متمرکز است. مدیریت استرس توانایی افراد برای کاهش استرس و سازگاری مناسب با موقعیت های استرس آور تلقی می شود. این مداخله مرکب از عناصری از قبیل افزایش آگاهی ‌در مورد استرس، آموزش تن آرامی، شناسایی افکار ناکارامد، بازسازی شناختی، آموزش حل مسئله، آموزش مهارت های ابراز وجود، مدیریت خشم و مدیریت زمان می‌باشد (لیندن^[۱۵]،۲۰۰۵).

تعریف عملیاتی:

در پژوهش حاضر، منظور ۱۰ جلسه آموزش هفتگی می‌باشد که هر جلسه طی ۹۰ دقیقه برگزار می شود و در آن از اصول و تکنیک های مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری استفاده خواهد گردید. این برنامه آموزشی توسط آنتونی و همکاران (۲۰۰۷) تدوین شده است.

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

مسئله اعتیاد موضوعی پیچیده است که در آن عوامل اجتماعی، سیاسی، فردی، اجتماعی-فرهنگی همگی در آن دخیل هستند و در این فصل ما تلاش کرده ایم مفهوم اعتیاد، انگیزه شروع مصرف مواد، اصطلاحات مرتبط با اعتیاد، انواع مواد مخدر و همچنین مبانی اعتیاد را به اختصار توضیح دهیم. سپس بنابر هدف پژوهش اصطلاحات باورهای غیر منطقی، تاب آوری و مدیریت استرس را از دیدگاه های نظری متفاوت شرح داده ایم.

۱-۲) پیشینه نظری

۱-۱-۲) پدیده مصرف مواد مخدر و اعتیاد

مصرف مواد مخدر پدیده ای با سابقه است، شاید نتوان به درستی تاریخی برای شروع مصرف مواد مخدر تعیین کرد ولی در آثار برخی بزرگان می توان نام این مواد را یافت. برای مثال می توان به گفته های بقراط، رازی و ابن سینا از مصرف و فواید تریاک اشاره کرد، اما اعتیاد به مواد مخدر به عنوان یک وضعیت خاص پدیده نسبتا جدیدی است که از اواخر قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹ میلادی شناخته شد. در ایران به استثناء برخی مقاطع تاریخی و نیز دوره اخیر هیچگاه مصرف مواد مخدر جرم یا پدیده ای خلاف اعتقادات مذهبی به شمار نمی رفته است. بر خلاف آن مصرف مواد مخدر به عنوان فعالیت فراغتی طبقات بالای جامعه به حساب می‌آمد و در برخی مناطق کشور به عنوان نیاز اقلیمی و یا مطابق با فرهنگ محلی به شمار می رفته است. در حال حاضر بنابر آمارهای رسمی، حدود دو میلیون مصرف کننده مواد مخدر در کشور وجود دارد. این در حالی است که طی دهه هفتاد، حدود دو میلیون نفر به جرم قاچاق، توزیع و یا مصرف مواد مخدر دستگیر و زندانی می‌باشند. در حالی که در افغانستان به طور روزانه بیش از هفت تن تریاک تولید می شود و حدود نیم تن انواع مواد مخدر در کشور ثبت و ضبط می شود، همه روزه سه الی چهار نفر بر اثر سوء مصرف مواد مخدردر کشور جان خود را از دست می‌دهند. علاوه بر آن چشم انداز آینده ‌بر اساس روند شناسی فعلی و نیز برآورد پیش بینانه چندان روشن نیست و حکایت از وخامت اوضاع دارد (حاجلی،۱۳۸۷،به نقل از میرزایی نیستانی،۱۳۹۱).

۲-۱-۲) تعریف اعتیاد و نرخ شیوع آن

هر گونه وابستگی روانی یا فیزیولوژیک ارگانیسم نسبت به یک ماده را اعتیاد گویند. مشخصه اعتیاد پیدایش سندرم ترک یا محرومیت^[۱۶] است که هنگام قطع ناگهانی مواد ظاهر می‌گردد. به نظر می‌رسد که در فرد معتاد وجود ماده اعتیاد آور برای حفظ کارکرد طبیعی سلولی الزامی گردیده و قطع آن موجب دگرگونی فعالیت های فیزیولوژیک و در نتیجه علائم محرومیت می شود. در سال ۱۹۶۴ سازمان بهداشت جهانی ‌به این نتیجه رسید که اصطلاح اعتیاد، اصطلاحی علمی نیست و وابستگی به مواد را جایگزین آن کرد (سادوک و سادوک،۲۰۰۷).

اعتیاد یک بیماری روانی ، اجتماعی و اقتصادی است که از مصرف غیر طبیعی و غیر مجاز برخی مواد مانند الکل، تریاک، حشیش و … ناشی می شود و باعث وابستگی روانی یا فیزیولوژیک فرد مبتلا ‌به این مواد می شود و در عملکرد جسمی، روانی و اجتماعی وی تاثیرات نامطلوب بر جای می‌گذارد (بهرامی،۱۳۸۸).

وابستگی روانی حالتی است که شخص پس از مصرف مواد مخدر، احساس آرامش رضایت و لذت می‌کند، وابستگی روانی مهمترین عامل مصرف مواد اعتیادآور است (منوچهری ،۱۳۸۹). وابستگی جسمی عبارت از حالت انطباقی در بدن فرد است که پس از استعمال مکرر مواد مخدر پدید می‌آید و در واقع بدن فرد نسبت به آن عادت می‌کند و در صورت عدم استعمال به خماری و دردهای جسمی دچار می شود (اختر محققی،۱۳۸۵).